Το να μιλάει κανείς για το «Σύνταγμα» του 1968 προκαλεί ευλόγως κάποια αμηχανία. Και τούτο διότι τα γνήσια Συντάγματα συγκεντρώνουν δύο βασικά χαρακτηριστικά: Πρώτον, διαθέτουν δημοκρατική νομιμοποίηση, προέρχονται δηλαδή από αντιπροσωπευτικά σώματα. Δεύτερον, παρά τις δυσλειτουργίες, ακόμη και την παραβίαση διατάξεών τους, εφαρμόζονται και κατευθύνουν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου. Στην περίπτωση του «Συντάγματος» του 1968, δεν συνέβη ούτε το ένα ούτε το άλλο. Ούτε δημοκρατική κάλυψη υπήρχε (ως τέτοια δεν μπορεί να χαρακτηριστεί το νόθο δημοψήφισμα του 1968) ούτε οι διατάξεις του για τα ατομικά δικαιώματα και τις εκλογές εφαρμόστηκαν.
[Σπ. Βλαχόπουλος, "Το «Σύνταγμα» της δικτατορίας", ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16.10.2017]
Ακολουθήστε μας στο BlueSky, στο mastodon, στο twitter και στο Facebook
Έναν περίπου μήνα μετά από το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη 1967, η χούντα ξεκίνησε την διαδικασία κατάρτισης νέου Συντάγματος. Οι πραξικοπηματίες συγκρότησαν μία 20μελή επιτροπή (Επιτροπή Μητρέλια) η οποία θα αναλάμβανε την σύνταξη σχεδίου του νέου Συντάγματος.
Στην επιτροπή αυτή αποδέχτηκαν να συμμετάσχουν και ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί, πρώην ή νυν, οι οποίοι είχαν ορκιστεί κάποτε να φυλάττουν πίστη στην πατρίδα και να υπακούν στο Σύνταγμα. Υπενθυμίζεται ότι πρώτος χουντικός πρωθυπουργός ήταν ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κωνσταντινος Κόλλιας.
Το σχέδιο της επιτροπής τέθηκε σε δημοψήφισμα την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 1968. Το αποτέλεσμα ήταν θεαματικό: υπέρ του Συντάγματος ψήφισε το 92% του λαού. Το νόθο αυτό δημοψήφισμα και τα αποτελέσματά του, επικύρωσε η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου την 7η Νοεμβρίου 1968 με την απόφαση 512/1968 (βλ. ΦΕΚ Α 267/1968). Οι Δικαστές του Αρείου Πάγου δεν βρήκαν τίποτα περίεργο στο αποτέλεσμα αυτό και το προσυπέγραψαν, νομιμοποιώντας ταυτόχρονα τον Δικτάτορα Παπαδόπουλο και την δικτατορία.
Επιτροπή Μητρέλια
Με την από 6 Μαίου 1967 Α' Συντακτική Πράξη (ΦΕΚ Α 66/1968), η Χούντα των Συνταγματαρχών ιδιοποιήθηκε την συντακτική εξουσίας και προανήγγειλε την σύνταξη νέου Συντάγματος, βασισμένο στο Σύνταγμα του 1952, το οποίο θα κύρωνε ο λαός διά δημοψηφίσματος.
Η ιδιοποίηση της συντακτικής εξουσίας από το υπουργικό συμβούλιο, με την έκδοση συντακτικών πράξεων, έγινε νομικώς αποδεκτή από τη δικαιοσύνη. Τόσο το Συμβούλιο της Επικρατείας όσο και ο Άρειος Πάγος, με αποφάσεις τους, αναγνώρισαν την εγκυρότητα των συντακτικών πράξεων των δικτατορικών κυβερνήσεων. Ειδικώς, ο Άρειος Πάγος, με την 496/1970 απόφασή του, έκανε λόγο για κυβέρνηση προερχόμενη «εξ επαναστάσεως ήτις δημιουργεί δίκαιον».
[Αστέρης Μπουζιάς "Δικτατορία των Συνταγματαρχών: Οι συνταγματικοί πειραματισμοί (1967-1974) 2020 σε syntagmawatch.gr]
Την 30η Μαίου 1967 με την υπ' αρ. 107 Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου (ΦΕΚ Α 89/01.06.1967), η Χούντα συγκρότησε 20μελή επιτροπή για την κατάρτιση νέου Συντάγματος. Η επιτροπή έμεινε γνωστή ως Επιτροπή Μητρέλια. Ο Χαρίλαος Μητρέλιας είχε διατελέσει πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας την περίοδο 1961-1966.
Ο Μητρέλιας δεν ήταν ο μόνος δικαστικός που αποδέχτηκε να στελεχώσει την επιτροπή της Χούντας. Οι υπόλοιποί δικαστικοί λειτουργοί που αποδέχτηκαν να εργαστούν σε αυτή την χουντική επιτροπή ήταν:
1. Δημήτριος Κιουσόπουλος, επιτιμος Εισαγγελέας Αρείου Πάγου
2. Κωνσταντίνος Καυκάς, Πρόεδρος του Αρείου Πάγου 1959-1963
3. Ιωάννης Μανιάτης, επίτιμος Πρόεδρος ΣτΕ
4. Άθως Τσούτσος, Σύμβουλος της Επικρατείας
Σύμφωνα με τον Σπ. Βλαχόπουλο, (Το «Σύνταγμα» της δικτατορίας), κάποιοι δημόσιοι λειτουργοί, όπως ο καθηγητής Γ. Μαριδάκης, αντιστάθηκαν και δεν αποδέχτηκαν τον διορισμό τους.
Η Επιτροπή Μητρέλια παρέδωσε το σχέδιο Συντάγματος την 23η Δεκεμβρίου 1967.
 |
| Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 24.12.1967 |
Το αρχικό σχέδιο Συντάγματος
Την Παρασκευή 15 Μαρτίου 1968, ο Παπαδόπουλος παρουσίασε στους εκπροσώπους του ελληνικού και ξένου τύπου το σχέδιο του Συντάγματος της 20μελούς επιτροπής (Επιτροπή Μητρέλια). Στην συνέντευξη που τύπου που έδωσε ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος ανέφερε ότι:
Είμαι εξαιρετικά ευτυχής σήμερον, ευρισκόμενος ένώπιόν σας ώς Πρόεδρος της Κυβερνήσεως, νά έμφανίσω τό ενα άπό τά μεγαλύτερα και βασικότερα επιτεύγματα της 'Επαναστάσεως είς τήν άρχήν της τελικής του φάσεως. Έπηγγέλθημεν τήν ανάπλασιν του Καταστατικού Χάρτου της χώρας, πρός εξυγίανσιν του δημοσίου βίου καί έξασφάλισιν μιας έλευθέρας, δημοκρατικής, άσφαλους ζωής διά τόν Έλληνικόν Λαόν. Σήμερον είσερχόμεθα είς τήν τελικήν φάσιν της εργασίας, διά τήν τελικήν διατύπωσιν του Συντάγματος της 'Ελλάδος καιί τήν έν τέλει εγκρισίν του ύπό του Έλληνικού Λαού διά του δημοψηφίσματος. Θά λάβετε είς τό τέλος της συνεντεύξεως τό κείμενον του σχεδίου Συντάγματος, τό όποίον κατήρτισεν ή εικοσαμελής επιτροπή επιστημόνων και παρέδωσε τόν Δεκέμβριον. 'Επί του Συντάγματος αυτού εν παραλληλισμώ καί πρός τό Σύνταγμα τό ίσχυον, ό Έλληνικός Λαός θά κληθή είς έλευθέραν δημοσίαν συζήτησιν, άποσκοπουσαν άφ' ένός μεν εiς τήν έμφάνισιν των θέσεων, τάς όποίας ή επιτροπή των επιστημόνων υίοθέτησεν είς τό σχέδιόν της,άφ' έτέρου δε εις τήν κριτικήν, με τόν βασικόν σκοπόν της εξασφαλίσεως του Συντάγματος ώς εθεσα τουτο εν άρχή. Οί πάντες θά εχουν τήν ευχέρειαν νά εκφράσουν ελευθέρως τήν γνώμην των επί του περιεχομένου, της διατυπώσεως καί των θέσεων τάς όποίας καλύπτει ή δεν καλύπτει τό παραδιδόμενον είς την δημοσιότητα σχέδιον Συντάγματος. Με όδηγόν τάς επιδιώξεις, τάς όποίας εν συνεχεία. θά άναφέρω, οί δυνάμενοι και επιθυμουντες θά εκθέσουν τάς γνώμας των διά των μέσων ενημερώσεως της κοινης γνώμης, τύπου καi ραδιοφώνου. Παραλλήλως δι' ειδικών έπιστολικών δελταρίων ανευ γραμματοσήμου, θά παρασχεθή ή ευχέρεια είς οίονδήποτε εκ των 'Ελλήνων επιθυμεί, νά άποστείλη τάς παρατηρήσεις του είς κεντρικόν όργανον της Κυβερνήσεως. Ή εργασία αυτή θά διεξαχθη μέχρι του τέλους του Μαίου. Κατά τόν Ίούνιον με βάσιν τό σχέδιον καί τάς παρατηρήσεις εκ της δημοσίας συζητήσεως, ή Κυβέρνησις, έμφανίζουσα και τό πνευμα της 'Επαναστάσεως, τό οποίον εκπροσωπεί, θά διατυπώση την τελικήν μορφήν του Συντάγματος, τό οποίον θά άχθή πρός έγκρισιν διά του δημοψηφίσματος. Κατά τόν Ίούλιον και Αύγουστον θά παρασχεθη ή ευχέρεια ενδεχομένως έκφράσεως απόψεων καί έπi του τελικού αυτού σχεδίου διά ζητήματα αίτινα ίσως δεν εΙχον ληφθη ύπ' όψιν κατά τήν πρώτην περίοδον επεξεργασίας. Καi οϋτω τήν πρώτην Κυριακήν του Σεπτεμβρίου, ο Έλληνικός Λαός θα κληθεί να εγκρίνει τό νέον Σύνταγμα.
[Παπαδόπουλος Γ. "Το Πιστεύω μας", Τόμος 2 1968, σελ. 29 επ.]
Το 2ο σχέδιο Συντάγματος
Το αρχικό σχέδιο της Επιτροπής Μητρέλια δόθηκε σε δήθεν δημόσια διαβούλευση από την Χούντα. Υποτίθεται ότι ο λαός θα μπορούσε να διαμορφώσει και εκείνος το κείμενο του Συντάγματος με προτυπωμένα δελτάρια που θα έστελνε στην τετραμελή υπουργική Επιτροπή Συντάγματος. Τα δελτάρια αυτάήταν έτοιμα στις εφημερίδες. Ο ενδιαφερόμενος μπορούσε να συμπληρώσει τα σχόλιά του και να τα στείλει ατελώς στην Επιτροπή Συντάγματος.
"Μαζί το φτιάξαμε" θα έλεγε ο αείμνηστος Θεόδωρος Πάγκαλος.
Η τάχα δημόσια συζήτηση για το Σύνταγμα ξεκίνησε στις 24 Μαρτίου 1968* και ολοκληρώθηκε στις 28 Ιουνίου 1968**.
[* Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 23.03.1968 σελ. 8]
[** Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 29.06.1968 σελ. 8]
Τα σχόλια της "δημόσιας συζήτησης" τα επεξεργάστηκε τετραμελής* χουντική υπουργική επιτροπή η οποία ολοκλήρωσε το έργο της την Τρίτη 18 Ιουνίου 1968. Από την Τρίτη 25 Ιουνίου 1968 ανέλαβε το χουντικό Υπουργικό Συμβούλιο να διαμορφώσει το σχέδιο του Συντάγματος.
[* Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 30.06.1968 σελ. 1]
Η τετραμελής επιτροπή αποτελούνταν από τους:
1. Πιπινέλης (Υπ. Εξωτερικών)
2. Ανδρουτσόπουλος (Υπ. Οικονομικών)
3. Ορλάνδος (Αναπλ. Υπ. Συντονισμού)
4. Παπακωνσταντίνου (Υπ. Παιδείας)
Σύμφωνα με τον χουντικό Υφυπουργό στον (δικτάτορα) Πρωθυπουργό, Παπαδόπουλο, και χουντικό "κυβερνητικό εκπρόσωπο" Βύρωνα Σταματόπουλο, μια υπουργική επιτροπή έλαβε υπόψη όσα προέκυψαν από την δημόσια συζήτηση και το υπουργικό συμβούλιο, του οποίου είναι αρμοδιότητα, άρχισε να συζητά το Σύνταγμα άρθρο προς άρθρο.
[* Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 04.07.1968 σελ. 6]
Την Πέμτπη 11 Ιουλίου 1968, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ανακοίνωσε* το 2ο σχέδιο του Συντάγματος σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους στην αίθουσα της Ολομέλειας της Βουλής. Το σχέδιο αυτό ήταν προϊόν επεξεργασίας από το πραξικοπηματικό Υπουργικό Συμβούλιο και διέφερε από το σχέδιο της Επιτροπής Μητρέλια.
[* Παπαδόπουλος Γ. "Το Πιστεύω μας", Τόμος 2 1968, σελ. 162 επ.]
Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, το 2ο σχέδιο του Συντάγματος ήταν το καταπληκτικότερο Σύνταγμα στην ιστορία των Συνταγμάτων και προκάλεσε τον αυθόρμητο ενθουσιασμό πολιτών και οργανισμών.
Φυσικά, δεν έλειψε και ο διεθνής θαυμασμός της Χούντας για το σχέδιο του Συντάγματος:
Το τελικό σχέδιο του Συντάγματος
Η επεξεργασία του σχεδίου του Συντάγματος συνεχίστηκε και μετά την παρουσίασή του 2ου σχεδίου η οποία έγινε την 11η Ιουλίου 1968.
Την Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου 1968, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος παρουσίασε το τελικό σχέδιο Συντάγματος το οποίο ο λαός καλούνταν να το εγκρίνει με το δημοψήφισμα της 29ης Σεπτεμβρίου 1968.
Προκήρυξη Δημοψηφίσματος
Την Τρίτη 30 Ιουλίου 1968, η Χούντα, με την υπ' αρ. 133 Πράξη του χουντικού Υπουργικού Συμβουλίου (ΦΕΚ Α 170/05.08.1968) προκήρυξε δημοψήφισμα για την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 1968.
Ο λαός θα προσέρχονταν στην κάλπη για πρώτη φορά μετά τις εθνικές εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 οπότε η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου είχε κερδίσει με 53%.
Νόθο δημοψήφισμα
Το δημοψήφισμα διεξήχθη την 29η Σεπτεμβρίου 1968 και το Σύνταγμα υπερψηφίστηκε με ποσοστό 92% (βλ. ΦΕΚ Α 267/15.11.1968 σελ. 2).
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν νόθο*.
[* Σπυρόπουλος Φιλ. "Συνταγματικό Δίκαιο" 2020 σελ 85]
Το δημοψήφισμα διεξήχθη υπό διαβλητές συνθήκες και κατά συνέπεια, η συντριπτική πλειοψηφία των ψηφισάντων (92,10%) εμφανίστηκε να εγκρίνει το συνταγματικό σχεδίασμα της δικτατορίας.
[Αστέρης Μπουζιάς "Δικτατορία των Συνταγματαρχών: Οι συνταγματικοί πειραματισμοί (1967-1974) 2020 σε syntagmawatch.gr]
Είναι προφανές ότι στο πλαίσιο ενός δικτατορικού καθεστώτος δεν μπορεί να γίνει λόγος για γνήσιο δημοψήφισμα.
[Σπ. Βλαχόπουλος, "Το «Σύνταγμα» της δικτατορίας", ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16.10.2017]
Άρειος Πάγος
Το άρθρο 24 της υπ' αρ. 133 Πράξης του χουντικού Υπουργικού Συμβουλίου (ΦΕΚ Α 170/05.08.1968) προέβλεπε ότι "το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος θέλει εξελεγθεί και εκδικασθεί υπό της Ολομελείας του Αρείου Πάγου".
Ουσιαστικά, ακολουθήθηκε η πρακτική του δημοψηφίσματος της 1ης Σεπτεμβρίου 1946. Τον έλεγχο και την εκδίκαση του αποτελέσματος από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, δηλαδή στο ανώτατο δικαστικό επίπεδο, προέβλεπε και το το άρθρο 23 του από 05.08.1946 Βασιλικού Διατάγματος (ΦΕΚ Α 234/1946) περί διενέργειας του Δημοψηφίσματος για την επαναφορά του Βασιλέα Γεώργιου Β' στην Ελλάδα.
Πάντως, η εκλογική νομοθεσία για την εκλογή Βουλευτών (ΒΔ 592 ΦΕΚ Α 163/1963) προέβλεπε ότι η ανακήρυξη των συνδυασμών γίνεται από το Α' Τμήμα του Αρείου Πάγου (άρ. 35) και η ανακήρυξη των εκλεγμένων βουλευτών από τα οικεία πρωτοδικεία (άρ. 93). Δηλαδή, σε ό,τι αφορά στην ανακήρυξη των συνδυασμών, εμπλέκονταν τμήμα του Αρείου Πάγου κι όχι η Ολομέλειά του. Σε ό,τι αφορά στην ανακήρυξη εκλεγμένων βουλευτών, αυτή γίνονταν από κατώτερα δικαστήρια (Πρωτοδικεία) κι όχι σε επίπεδο Αρείου Πάγου.
Ακόμα και σήμερα, η ανακήρυξη συνδυασμών καθώς και η ανακήρυξη εκλεγμένων βουλευτών, γίνεται από τμήμα του Αρείου Πάγου (Α1 Πολιτικό Τμήμα) κι όχι από την Ολομέλεια του.
Ωστόσο, η πρακτική του ελέγχου των αποτελεσμάτων σε ανώτατο δικαστικό επίπεδο από την Ολομέλεια του ΑΠ κι όχι από ένα τμήμα του, καθιστά συνυπέυθυνους και συμπράττοντες όλους τους Αρεοπαγίτες κι όχι μόνο ένα τμήμα του Αρείου Πάγου.
Την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 1968, η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, με την υπ' αρ. 512/1968 Απόφαση της, ανενδοίαστα, έλεγξε και επικύρωσε το νόθο δημοψήφισμα και με τον τρόπο αυτό έχρισε ως νόμιμο το χουντικό Σύνταγμα.
Δεν βρέθηκε ένας Αρεοπαγίτης να υψώσει το ανάστημα του για να υπερασπιστεί την Δημοκρατία και τις ελευθερίες του ελληνικού λαού. Δεν υπέπεσε στην αντίληψή τους ότι υπήρχε χούντα στην Ελλάδα, ότι δεν μπορούσε να διεξαχθεί γνήσια εκλογική διαδικασία και ότι ο ελληνικός λαός δεν μπορούσε να εκφράσει ελεύθερα το φρόνημά του.
Αναντίλεκτα, η ενέργεια των δικαστών του Αρείου Πάγου είχε και πολιτική πτυχή που δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Με τον τρόπο αυτό νομιμοποιήθηκε, μέσα από ένα εκλογικό αποτέλεσμα, ο Δικτάτορας Παπαδόπουλος και το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Η Δημοκρατία είναι πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί στα χέρια των δικαστικών. Είναι μια υπόθεση που αφορά όλον τον λαό.
"Σύνταγμα" 1968
Με την σύμπραξη του Αρείου Πάγου, το χουντικό Σύνταγμα του 1968 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως την 15η Νοεμβρίου 1968 (ΦΕΚ Α 267/15.11.1968) ως προερχόμενο από ένα γνήσιο δημοψήφισμα (ενώ ήταν νόθο).
Ακολουθήστε μας στο BlueSky, στο mastodon, στο twitter και στο Facebook
