Έκτακτη συνέντευξη τύπου πραγματοποίησε η Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθηνών τη Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2024. Η συνέντευξη αφορούσε στις παράνομες & προληπτικές προσαγωγές - απαγωγές δεκάδων πολιτών οι οποίοι ήθελαν να συμμετάσχουν στην πορεία για τα 16 χρόνια από την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, η οποία έγινε την Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου 2024. Η αστυνομία κατήργησε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι δεκάδων πολιτών διά της "απενεργοποίησής" τους με την διενέργεια προληπτικών προσαγωγών. Μεταξύ των προσαχθέντων ήταν και η δικηγόρος Άννυ Παπαρούσου η οποία κατήγγειλε αστυνομική βία εις βάρος της αλλά και ότι δέχθηκε απειλές. Οι παρεμβάσεις των ομιλητών καταλήγουν στο προφανές συμπέρασμα ότι το θολό θεσμικό πλαίσιο των προαγωγών αξιοποιείται από την πολιτεία για να αυθαιρετεί εις βάρος των πολιτών. Η αστυνομία αρνήθηκε στους προσαχθέντες την επικοινωνία τους με συνήγορο. Ταυτόχρονα, υπογραμμίστηκε ότι παρατηρείται κλιμάκωση της πρακτικής αυτής με την διενέργεια μαζικών, προληπτικών και πολύωρων προσαγωγών. Είναι επιτακτική η ανάγκη να γίνουν θεσμικές παρεμβάσεις οι οποίες θα εξασφαλίζουν την ακώλυτη άσκηση των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών χωρίς να φοβούνται ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να βρεθούν κρατούμενοι δίχως να έχουν διαπράξει κάποιο έγκλημα. Τα κόμματα της δημοκρατικής αντιπολίτευσης αδιαφορούν. Δεν έχουν επεξεργαστεί και δεν έχουν καταθέσει σχστικές προτάσεις. Οι δημοκρατικοί πολίτες είναι ακόμα μία φορά μόνοι τους, χωρίς εκπροσώπηση.
Ακολουθήστε μας στο BlueSky, στο mastodon, στο twitter και στο Facebook
Έκτακτη συνέντευξη τύπου
Έκτακτη συνέντευξη τύπου για την κρατική καταστολή της συγκέντρωσης της 6ης Δεκέμβρη 2024, τις παράνομες προσαγωγές - απαγωγές δεκάδων πολιτών που ήθελαν να συμμετάσχουν στη συγκέντρωση και πορεία για τα 16 χρόνια από την αστυνομική δολοφονία του μαθητή Αλέξη Γρηγορόπουλου, ανάμεσά τους και δικηγόρων κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, τις αναίτιες συλλήψεις και τον τραυματισμό πολιτών από άνδρες της ΕΛΑΣ, διοργάνωσε διοργάνωσε την Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2024 στο κτήριο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών η Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθηνων.
Ομιλητές ήταν οι:
- Σπύρος Τζουανόπουλος, δικηγόρος, συντονιστής της συνέντευξης τύπου
- Άννυ Παπαρρούσου, δικηγόρος, προσαχθείσα στην Πέτρου Ράλλη.
- Ευγενία Κουνιάκη, δικηγόρος, σύμβουλος ΔΣ ΔΣΑ με την Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή.
- Γιώργος Κακαρνιάς, δικηγόρος προσαχθέντων στην Πέτρου Ράλλη.
- Θανάσης Καμπαγιάννης, δικηγόρος
- Κώστας Παπαδάκης, δικηγόρος
- Προσαχθέντες διαδηλωτές από την κοινότητα των Προσφυγικών.
Ιστορικό
Την Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου 2024, κατά την 16η τραγική επέτειο της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, έγιναν οι καθιερωμένες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά της κρατικής αυθαιρεσίας.
Η αστυνομία προχώρησε σε μαζικές προληπτικές προσαγωγές. Μεταξύ των προσαχθέντων ήταν και η δικηγόρος Άννυ Παπαρούσου. Η κα. Παπαρούσου πρσήχθη ενώ ασκούσε τα καθήκοντά της ως συνήγορος των πολιτών οι οποίοι προσήχθησαν. Μάλιστα, εναντίον της ασκήθηκε σωματική βία από την αστυνομία.
Ουσιαστικά, η ηγεσία της Αστυνομίας και του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης, με την διενέργεια μαζικών, προληπτικών και πολύωρων προσαγωγών ακύρωσε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι για τους πολίτες αυτούς. Τους "απενεργοποίησαν" κλείνοντάς τους στο κτήριο της αστυνομίας στην Πέτρου Ράλλη.
Παπαρούσου: "Την επόμενη φορά θα σε σπάσω στο ξύλο στο τέταρτο υπόγειο"
Ανατριχιαστική ήταν η μαρτυρία την οποία κατέθεσε η προσαχθείσα κατά την άσκηση των καθηκόντων της και θυμα αστυνομικής βίας, δικηγόρος Άννυ Παπαρούσου.
Αναφέρθηκε στο θολό θεσμικό πλαίσιο των προσαγωγών το οποίο αξιοποιεί η αστυνομία για να ακυρώνει το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και σημείωσε ότι οι προληπτικές προσαγωγές των πελατών της καθώς και της ίδιας, έγιναν με την άσκηση αστυνομικής βίας.
Για την προστασία της, η κα. Παπαρούσου αποκάλυψε ότι τα ξημερώματα της Κυριακής 8 Δεκεμβρίου 2024 δέχτηκε ανώνυμο τηλεφώνημα στο οποίο την απείλησαν ότι "την επόμενη φορά που θα σε πιάσουμε, θα σε κατεβάσω στο τέταρτο υπόγειο της ΓΑΔΑ, θα σε σπάσω στο ξύλο κλπ κλπ".
Καμπαγιάννης: "Νομική μαύρη τρύπα" το καθεστώς των προσαγωγών
Κατά την παρέμβασή του, ο δικηγόρος Θανάσης Καμπαγιάννης χαρακτήρισε το θεσμικό πλαίσιο του ΠΔ 141/1991 για τις προσαγωγές ως μια νομική "μαύρη τρύπα" την οποία χρησιμοποιεί η αστυνομία για να καταργεί κάθε θεσμική εγγύηση που διέπει την σύλληψη ενός ατόμου.
Ταυτόχρονα έκρουσε τον έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου διότι οι "μαύρες τρύπες" έχουν την φυσική τάση επεκτείνονται, να μεγαλώνουν και να ρουφάνε τα πάντα στο διάβα τους. Το καθεστώς των προσαγωγών, ως μαύρη τρύπα, έχει ξεχειλώσει και επεκτείνεται.
Επέκταση ως προς το θέμα του χρόνου: Ενώ κατά την συνήθη μέχρι τώρα πρακτική, η προσαγωγή σήμαινε μία 2ωρη - 3ωρη ταλαιπωρία, στις 6 Δεκεμβρίου η διάρκειά της έφτασε στις 9 ώρες, ακυρώνοντας έτσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι των προσαχθέντων.
Επέκταση ως προς το θέμα του τόπου: Ενώ οι προσαγωγές γίνονταν προς την ΓΑΔΑ και προς τα Αστυνομικά Τμήματα, επεκτάθηκαν πλέον και στην Πέτρου Ράλλη (Δ/νση Αλλοδαπών) καθώς και στο πάρκινγκ της Μπουμπουλίνας, τόπους που έχουν ανώτατο συμβολισμό διότι προσδίδουν στους προσαχθέντες το αρνητικό φορτίο με το οποίο στιγματίζουν οι αρχές όσους οδηγούν εκεί υπό άλλες συνθήκες.
Επέκταση ως προς τα άτομα: Προσαγωγές ολόκληρων προσυγκεντρώσεων, ομάδων ανθρώπων αλλά και εξατομικευμένων ατόμων τα οποία στοχοποιούνται εκ των προτέρων και καταλαμβάνονται κάτω από το σπίτι τους, με βάση ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, "φακέλους", που έχει η ασφάλεια. Τα άτομα αυτά "παρκάρονται" και απελευθερώνονται μετά την ολοκλήρωση της διαδήλωσης. Πρόκειται για προσαγωγή ατόμων πριν ξεκινήσει η διαδήλωση, ήτοι καθεστώς προληπτικής προσαγωγής.
Καυστικός ήταν και ως προς την προσαγωγή δικηγόρων. Αναφέρθηκε στην συνήθη (παράνομη) πρακτική της αστυνομίας να απαγορεύουν την επικοινωνία των προσαχθέντων με συνήγορο διότι τάχα δεν πρόκειται περί σύλληψης αλλά περί "προσαγωγής". Το θετικό, είπε ειρωνικά ο Καμπαγιάννης, είναι ότι πλέον προσάγονται και οι συνήγοροι, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και μπορούν έτσι να υπερασπίζονται τους εντολείς τους.
Το βίντεο της συνέντευξης τύπου
Μπορείτε να βρείτε εδώ το βίντεο της συνέντευξης τύπου.
Το θεσμικό πλαίσιο των προσαγωγών
Έχουμε ήδη θίξει το ζήτημα των προσαγωγών αλλά και ειδικότερα το θέμα της διάρκειάς τους & το θέμα της άμεσης πρόσβασης σε συνήγορο, στο άρθρο μας (Σεπ. 2024) Θάνατος μετανάστη στο ΑΤ Αγ. Παντελεήμονα - Τί ισχύει με τις προσαγωγές. Αντιγράφουμε εδώ τα εξής:
Η προσαγωγή δεν είναι το ίδιο, ούτε και ταυτίζεται με την σύλληψη η οποία προβλέπεται στο άρθρο 6 του Συντάγματος καθώς και στα άρθρα 242 και 275 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Η σύλληψς είναι κατασταλτική ενέργεια και για να συλληφθεί κάποιος πρέπει οπωσδήποτε να έχει διαπράξει έγκλημα.
Η "προσαγωγή", η οποία προβλέπεται στο άρθρο 74 παρ. 15 στοιχ. θ’ του ΠΔ 141/1991, διενεργείται στο πλαίσιο της προληπτικής δράσης της αστυνομίας και δεν προϋποθέτει την διάπραξη εγκλήματος αλλά "υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέγειας".
Συνεπώς, για να προσαχθεί κάποιος θα πρέπει να υπάρχουν υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέργειας η οποία πιθανότατα είτε δεν έχει εισέλθει ακόμα ούτε στο στάδιο της εν τω πράττεσθαι απόπειρας είτε δεν είναι πλέον στο πλαίσιο του αυτοφώρου, διότι τότε θα δικαιολογούνταν το μέτρο δικονομικού καταναγκασμού της σύλληψης κι όχι η προσαγωγή.
Απαλλάσσονται κατ' αρχήν από την προσαγωγή όσοι διαθέτουν δελτίο ταυτότητας, υπό την έννοια ότι διαθέτουν έγγραφο το οποίο τους ταυτοποιεί (κι όχι αποκλειστικα δελτίο αστυνομικής ταυτότητας) διότι καποιες κατηγορίες προσώπων είτε δεν διαθέτουν είτε δεν δικαιούνται να εκδώσουν τέτοιο δελτίο.
Μπορεί ωστόσο να προσαχθεί και άτομο το οποίο διαθέτει δελτίο αστυνομικής ταυτότητας εφόσον αναφύεται εξατομικευμένη ένδειξη, η οποία δημιουργεί στα αστυνομικά όργανα υπόνοιες διαπράξεως εγκληματικής ενέργειας. Στις περιπτώσεις αυτές, επιτρέπεται η προσαγωγή αυτού προς πρόσθετο έλεγχο, όπως για την εξακρίβωση της γνησιότητας του επιδειχθέντος δελτίου αστυνομικής ταυτότητας ή για την αρχειακή έρευνα της (ανεπισήμως λεγομένης) "δικαστικής του ταυτότητας" (εάν, δηλαδή, είναι φυγόδικος ή φυγόποινος) κ.ά., ήτοι προς διενέργεια προσθέτου ελέγχου, πέραν του ήδη επιδειχθέντος δελτίου αστυνομικής ταυτότητας [βλ. ενδεικτικά Διοικ. Εφ. Ουσίας Αθ. 1327/2020].
Σε κάθε όμως περίπτωση, δεν μπορεί να γίνεται προσαγωγή προσώπων τα οποία επιλέχθηκαν κατά τρόπο τυχαίο ή τα οποία έχουν επιλεχθεί με στερεοτυπικά ή και ρατσιστικά κριτήρια. Θα πρέπει να υπάρχουν εξατομικευμένες ενδείξεις οι οποίες να συνδέουν το συγκεκριμένο πρόσωπο με πιθανολογούμενη εγκληματική ενέργεια. Τα αυτά επιβεβαιώνει και η υπ' αρ. 7100/22/4-α΄ από 17.06.2005 Εγκύκλιος του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας Γεώργιου Αγγελάκα η οποία στην σκέψη 9 αναφέρει ότι:
"Ωστόσο, η προσαγωγή πολίτη που κατέχει αποδεικτικό στοιχείο της ταυτότητάς του επιτρέπεται στην περίπτωση που η συμπεριφορά του (και όχι απλώς ο τόπος,ο χρόνος ή οι περιστάσεις) κινεί υπόνοιες διάπραξης εγκλήματος, [..] προς εξακρίβωση της (ανεπισήμως λεγομένης) ‘‘δικαστικής ταυτότητας’’ (δηλαδή του αν τυχόν φυγοδικούν), πέραν του ήδη επιδειχθέντος δελτίου αστυνομικής ταυτότητας, αδιακρίτως και χωρίς αιτιώδη σύνδεση προς εγκληματική ενέργεια, δεν είναι σύννομες, καθόσον αντιβαίνουν κατ’ αρχή, στον ανωτέρω συνταγματικό κανόνα. Συναφώς, επισημαίνεται ότι ενδεχόμενος υψηλός βαθμός εγκληματικότητας σε συγκεκριμένο δημόσιο χώρο επιτρέπει, προφανώς, την πύκνωση της αστυνόμευσης αυτού και την επέμβαση εφόσον αναφύεται η παραμικρή εξατομικευμένη ένδειξη, όχι όμως και την αντιμετώπιση όλων των παρατυχόντων πολιτών ως εκ προοιμίου υπόπτων, αφού οι πολίτες δεν υποχρεούνται να συνδέουν προς ορισμένο ‘‘νόμιμο’’ σκοπό τη φυσική τους παρουσία σε δημόσιο χώρο"
Απαιτείται, λοιπόν, συμπεριφορά εκ μέρους του "υπόπτου" η οποία να προκαλεί αιτιωδώς υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέργειας και δεν αρκεί απλώς ο τόπος, η ώρα ή οι περιστάσεις στις οποίες καταλήφθηκε [βλ. και Διάταξη Εισ. Πλημ Λάρισας 313/2005].
Σε κάθε περίπτωση, τα όργανα που διενήργησαν την προσαγωγή θα πρέπει να είναι σε θέση να εξηγήσουν με επάρκεια τα συγκεκριμένα περιστατικά τα οποία διαμόρφωσαν την αντίληψή τους αυτή και τα οποία τους οδήγησαν να κρίνουν ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση υφίστανται υπόνοιες διάπραξης εγκλήματος.
Η προσαγωγή είναι και αυτή μία περιοριστική της ελευθερίας αστυνομική δράση και υπόκειται σε συγκεκριμένους όρους που προβλέπονται από τη νομοθεσία (Σύνταγμα, ΚΠΔ, ΠΔ 141/1991), ώστε κάθε τέτοια ενέργεια θα πρέπει να δικαιολογείται επαρκώς. Ειδικότερα, η ύπαρξη εύλογων υποψιών αντικειμενικά στηριγμένων, η τήρηση του αναγκαίου μέτρου, ο σεβασμός της προσωπικότητας του ατόμου, η ακρίβεια και η επικαιρότητα των τηρουμένων αρχείων αποτελούν ενδεικτικές απαιτήσεις για τη νομιμότητα της αστυνομικής δράσης [βλ. και Συνήγορος του Πολίτη, Πόρισμα 152458/36904 2014 σελ. 2]. Οποιαδήποτε άλλη ερμηνευτική προσέγγιση των σχετικών διατάξεων του ΠΔ 141/1991 δεν είναι δικαιοκρατικά ανεκτή διότι άγει στο ανεπίτρεπτο συμπέρασμα ότι η διοίκηση έχει το δικαίωμα να στερεί αναιτιολόγητα και ανεξέλεγκτα την ελευθερία των πολιτών.
Η στέρηση της ελευθερίας του προσαχθέντος είναι μία πραγματική κατάσταση η οποία δεν επηρεάζεται από το γεγονός ότι ο προσαχθείς δεν αποκτά την ιδιότητα του κατηγορουμένου ή του υπόπτου κατά το άρθρο 72ΚΠΔ. Εφόσον η προσαγωγή δεν είναι νόμιμη, ενδέχεται να έχει διαπραχθεί από τα αστυνομικά όργανα το ποινικό αδίκημα της παράνομης κατακράτησης του άρθρου 325 του Ποινικού Κώδικα
[βλ. και Πόρισμα Συνηγόρου του Πολίτη "Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών & αστυνομικων ερευνών" 2003 σελ. 6 & 7 και την υπ' αρ. 7100/22/4-α΄ από 17.06.2005 Εγκύκλιο του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας σκέψη 12]
Μόλις που χρειάζεται να επισημανθεί ότι οι πολίτες δικαιούνται ανά πάσα στιγμή να έχουν συνήγορο χωρίς τούτο να απαιτείται να προβλέπεται ρητά από τις ειδικότερες εφαρμοζόμενες διατάξεις.
Διαβάστε περισσότερα στο άρθρο μας Θάνατος μετανάστη στο ΑΤ Αγ. Παντελεήμονα - Τί ισχύει με τις προσαγωγές.
"Δεν δικαιούσαι δικηγόρο"
Στην συνέντευξη τύπου αναφέρθηκε πολλές φορές από τους ομιλητές η παράνομη πρακτική της αστυνομίας να απαγορεύει την επικοινωνία των προσαχθέντων με συνήγορο, που εδράζεται στο αβάσιμο επιχείρημα ότι τάχα η προσαγωγή δεν συνιστά σύλληψη, ότι ο προσαχθείς δεν είναι κατηγορούμενος κι ότι ως εκ τούτου δεν ισχύει για αυτόν η προστασία του κράτους δικαίου.
Εάν γίνονταν αποδεκτός αυτός ο συλλογισμός θα οδηγούσε στο δικαιοκρατικά μη ανεκτό συμπέρασμα ότι το δικαίωμα σε συνήγορο, κατ' αρχήν απαγορεύεται κι ότι επιτρέπεται μόνο κατ' εξαίρεση, εφόσον το προβλέπει ρητά ο νόμος. Φυσικά, ο ισχυρισμός αυτός δεν ευσταθεί.
Η αποδοχή της άποψης αυτής θα οδηγούσε επίσης και σε ανεπανόρθωτη έκθεση της χώρας στο εξωτερικό διότι θα γίνονταν αποδεκτό το ανεπίτρεπτο συμπέρασμα ότι για παράδειγμα οι τουρίστες, οι οποίοι δεν έχουν ως επίκεντρο των βιοτικών τους δραστηριοτήτων την Ελλάδα, σε περίπτωση προσαγωγής τίθενται σε καθεστώς ιδιότυπης απαγωγής και ομηρίας κατά το οποίο δεν θα έχουν δικαίωμα σε συνήγορο να τους εξηγήσει τί συμβαίνει και γιατί στερούνται την ελευθερία τους. Διότι, εάν γίνει αποδεκτό ότι δεν θεωρούνται κατηγορούμενοι κι ότι ως εκ τούτου δεν έχουν τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, γίνεται ταυτόχρονα αποδεκτό κι ότι δεν έχουν ούτε τα υπόλοιπα δικαιώματα του κατηγορουμένου όπως το δικαίωμα διερμηνείας & μετάφρασης καθώς και το δικαίωμα ενημέρωσης τρίτου προσώπου.
Στο από 23 Φεβρουαρίου 2021 άρθρο με τίτλο "Προσαγωγές, κράτηση και συλλήψεις πολιτών" (pdf) το οποίο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, υποστηρίζεται η άποψη ότι το δικαίωμα σε συνήγορο του προσαχθέντος προκύπτει από τα άρθρα 1 παρ. 2 & 36 παρ. 1 του Κώδικα Δικηγόρων (Ν. 4194/2013) αλλά και από την Οδηγία 2013/48/ΕΕ. Σημειώνεται ότι ήδη από τον Μάρτιο του 2021 σε έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέγραφε το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν μεταξύ 11 κρατών - μελών που κατά τον Απρίλιο του 2018 δεν είχαν κοινοποιήσει στην Επιτροπή όλα τα αναγκαία μέτρα για τη μεταφορά της οδηγίας Οδηγία 2013/48/ΕΕ στο εθνικό τους δίκαιο. Τον Νοέμβριο του 2021, στο πλαίσιο διαδικασίας επί παραβάσει, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητική επιστολή προς την Ελλάδα κατά το άρθρο 258 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς έκρινε ότι η χώρα δεν έχει μεταφέρει με ορθό τρόπο στο εθνικό της δίκαιο τους ενωσιακούς κανόνες που περιέχονται στην οδηγία (ΕΕ) 2013/48, αναφορικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο και επικοινωνίας κατά τη σύλληψη [διαβάστε περισσότερα σε GovWatch].
Κατά την άποψη η οποία υιοθετείται στο άρθρο αυτό, εκτός των παραπάνω διατάξεων, το καθολικό δικαίωμα σε συνήγορο απορρέει και από ένα πλέγμα εθνικών και υπερεθνικών διατάξεων όπως το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με το οποίο, η ένωση βασίζεται μεταξύ άλλων και στην αξία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, το άρθρο 48 παρ. 2 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ)και το άρθρο 14 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ) τα οποία διασφαλίζουν το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και τον σεβασμό των δικαιωμάτων υπεράσπισης.
Εξάλλου, ο ισχυρισμός ότι οι προσαχθέντες δεν είναι κατηγορούμενοι είναι αβάσιμος και για τον λόγο ότι οι προσαγωγές δεν εντάσσονται στην διοικητική διαδικασία αλλά συνιστούν τμήμα της ποινικής διαδικασίας. Τούτο προκύπτει ευθέως από το γράμμα του άρθρου 74 παρ. 15 στοιχ. θ’ του ΠΔ 141/1991, σύμφωνα με το οποίο η νομιμότητά τους θεμελιώνεται στην ύπαρξη υπονοιών διάπραξης εγκληματικής ενέργειας. Είναι τόσο στενή η εξάρτηση της νομιμότητάς των προσαγωγών από το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο που δεν καταλείπεται καμία αμφιβολία ότι ο προσαχθείς, όπως και ο ύποπτος, είναι οιονεί κατηγορούμενος. Κατηγορούμενοι σε αναμονή θα λέγαμε. Ως εκ τούτου είναι προφανές ότι οι προσαγωγές καταλαμβάνονται από την αρχή της δίκαιης δίκης και τον σεβασμό των δικαιωμάτων υπεράσπισης.
Δεν απαιτείται όμως στενή πρόσδεση στην ποινική διαδικασία για την κατάφαση του καθολικού δικαιώματος όλων των προσώπων σε συνήγορο.
Επειδή όμως στην Ελλάδα του 2024 τίποτα δεν είναι αυτονόητο, ούτε ακόμα και αυτό το κράτος δικαίου, προτείνεται η συνταγματική κατοχύρωση του καθολικού δικαιώματος σε συνήγορο.
Το άρθρο 105 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
Πρέπει να σημειωθεί ότι περιφέρεται τελευταία μία "ερμηνεία" του άρθρου 105 παρ. 2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας σύμφωνα με την οποία εκείνος εις βάρος του οποίου διενεργείται αυτεπάγγελτη προανάκριση κατά το άρθρο 245 παρ. 2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, δεν έχει τάχα δικαίωμα παράστασης με συνήγορο κατά την εξέτασή του παρά μόνο κατά πριν από αυτήν.
Αυτή η δήθεν "ερμηνεία" διαστρεβλώνει το γράμμα του άρθρου 105 παρ. 2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας το οποίο αναφέρει ότι "2. Ο εξεταζόμενος έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και σε κάθε περίπτωση προτού εξεταστεί από την αστυνομία ή άλλη αρχή επιβολής του νόμου ή δικαστική αρχή".
Είναι τραγικό και ενδεικτικό της κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα ότι πρέπει να γίνεται διασαφήνιση στα αυτονόητα. Το αληθές νόημα της διάταξης αυτής είναι ότι εκείνος εις βάρος του οποίου διενεργείται αυτεπάγγελτη προανάκριση έχει δικαίωμα πρόσβασης σε συνήγορο σε κάθε περίπτωση και ιδίως προτού εξεταστεί από τον αστυνομία. Όχι όπως παρερμηνεύεται, ότι έχει το δικαίωμα αποκλειστικά πριν εξεταστεί άρα δεν το έχει κατά την απολογία.
Εκτός αυτού, το δικαίωμα αυτό προβλέπονταν στον παλιό ΚΠΔ και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει καταργηθεί. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 105 του παλιού ΚΠΔ ορίζονταν ότι ο εξεταζόμενος κατά την αυτεπάγγελτη προανάκριση έχει τα δικαιώματα που αναφέρονται στα άρθρα 103 και 104. Το άρθρο 104 του παλιού ΚΠΔ παρέπεμπε στο άρθρο 100ΚΠΔ δηλαδή στο δικαίωμα παράστασης με συνήγορο στην αυτεπάγγελτη προανάκριση.
Εξάλλου, το δικαίωμα να παρίσταται με συνήγορο στην απολογία του ο “εξεταζόμενος” / κατηγορούμενος στην αυτεπάγγελτη προανάκριση επιβεβαιώνεται και από την αιτιολογική έκθεση του Ν. 2408/1996 (Α’ 104/04.06.1996) με τον οποίο τροποποιήθηκε το άρθρο 105 του παλιού ΚΠΔ:
ΑιτΕκθ Ν 2408/1996: Η προτεινόμενη αντικατάσταση του άρθρου 105 σκοπεύει να τερματίσει το απαράδεκτο καθεστώς της παραβίασης των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου στην διάρκεια της "αστυνομικής" προανάκρισης, που συνίσταται βασικά στην απαγόρευση της επικοινωνίας του με συνήγορο πριν από την εξέτασή του ως "μάρτυρα", γεγονός που θάλπει, ως δίδαγμα κοινής και πικρής πείρας, την πρακτική αυθαιρεσίας και προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και δημιουργεί αρνητική προδιάθεση σε βάρος των αστυνομικών οργάνων, βασική αποστολή των οποίων -η αντιμετώπιση του εγκλήματος-προϋποθέτει την κοινωνική αναγνώριση του ρόλου τους. Το πρώτο εδάφιο του άρθρου 105, όπως προτείνεται να αντικατασταθεί, καθιστά υποχρεωτική την εξέταση εκείνου που έχει συλληφθεί ως δράστης ή σε βάρος του οποίου υπάρχουν υπόνοιες ότι ενέχεται στην πράξη για την οποία διεξάγεται προανάκριση χωρίς προηγούμενη εισαγγελική παραγγελία, σύμφωνα με ό,τι ισχύει για την εξέταση κάθε κατηγορουμένου, ώστε να αποκλείεται το τέχνασμα της "μαρτυροποίησής" του και να διασφαλίζεται το υπερασπιστικό του δικαίωμα. Η ρητή μνεία του δικαιώματος να επικοινωνεί και να παρίσταται με συνήγορο είναι αναγκαία, διότι έτσι κατοχυρώνεται, αναβαθμίζεται και ουσιαστικοποιείται το θεμελιώδες δικαίωμά του όχι μόνο να παρίσταται τυπικώς με συνήγορο κατά την εξέτασή του (άρθρο 100 παρ. 1), αλλά και να επικοινωνεί μαζί του πριν από αυτήν (άρθρο 100 παρ. 4). Οι διατυπώσεις αυτές επιβάλλονται με ποινή ακυρότητας
Συνεπώς, και στην αυτεπάγγελτη προανάκριση ο κατηγορούμενος – “εξεταζόμενος” έχει το δικαίωμα να παρίσταται στην απολογία του με συνήγορο. Η αντίθετη άποψη, ότι τάχα το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο κατά την απολογία του εξεταζόμενου στην αυτεπάγγελτη προανάκριση δεν προβλέπεται πλέον με την εισαγωγή του νέου ΚΠΔ, δεν μπορεί να βρει απολύτως κανένα έρεισμα.
Προτείνεται η νομοτεχνική βελτίωση του άρθρου 105 παρ. 2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ώστε να καταστεί απολύτως ξεκάθαρο το γράμμα του νόμου.
Δικαίωμα σε συνήγορο και για τους μάρτυρες
Γίνεται δεκτό ότι οι μάρτυρες κατά την εξέτασή τους δεν δικαιούνται σε συνήγορο επειδή δεν είναι διάδικοι κατά το άρθρο 70 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Οι μάρτυρες έχουν μεν καθήκον αληθείας πλην όμως ουδείς δύναται να γίνει κατήγορος εαυτού. Ο όρκος δεσμεύει τον μάρτυρα, εφόσον η κατάθεσή του δεν περιστρέφεται σε γεγονότα αναφερόμενα στην δική του ενοχή, άλλως ήθελε κατασθή ο όρκος μέσον εξαναγκασμού προς επιτυχία της ομολογίας της ενοχής, όπερ απαγορεύεται [Κωστής "Εγχειρίδιον της Ποινικής Δικονομίας" 1883 σελ. 334 υποσ. 6].
Το άρθρο 223 παρ. 4 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας θεσπίζει το δικαίωμα μη αυτοενοχοποίησης του μάρτυρα: "Ο μάρτυρας δεν είναι υποχρεωμένος να καταθέσει περιστατικά από τα οποία θα μπορούσε να προκύψει η ενοχή του για αξιόποινη πράξη".
Πώς όμως μπορεί να διασφαλιστεί η επαρκής άσκηση του δικαιώματος αυτού από τον μάρτυρα χωρίς την συμπαράσταση συνηγόρου? Ακόμα χειρότερα, πώς θα αποφύγει το τέχνασμα της μαρτυροποίησης του κατηγορουμένου εκείνος ο οποίος καλείται ως μάρτυρας αλλά υπάρχουν για αυτόν υπόνοιες διάπραξης αδικήματος και είναι οιονεί κατηγορούμενος εάν δεν συμπαρίσταται από συνήγορο?
Θα πρέπει να επεκταθεί το δικαίωμα σε συνήγορο και για τους μάρτυρες, τουλάχιστον στην προδικασία.
Προτάσεις
Η αντιμετώπιση της κρατικής αυθαιρεσίας στο πεδιο των προσαγωγών μπορεί να γίνει μόνο με καίριες θεσμικές παρεμβάσεις οι οποίες, υπό κανονικές συνθήκες, θα έπρεπε να έχουν ήδη προταθεί από τα δημοκρατικά προοδευτικά κόμματα. Είναι όμως πολύ απασχολημένα και δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τους πολίτες.
Δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι οι συνεχείς τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα από το 2019 και έπειτα, βασίζονται στο προβληματικό σκεπτικό ότι η Πολιτεία (κι όχι ο Πολίτης) χρήζει αυξημένης προστασίας (ενδεικτικά 168 παρ. 4 και 5, 308 παρ. 2, 315Α ΠΚ).
Παρακάτω τίθεται μία βάση συζήτησης για τις αλλαγές οι οποίες πρέπει να γίνουν. Ο νομικός κόσμος της χώρας πρέπει να σταθεί πάνω από το πρόβλημα και να προτείνει λύσεις.
(α) Συνταγματική κατοχύρωση του καθολικού δικαιώματος σε συνήγορο
Η προσθήκη νέου άρθρου πχ άρθρο 6Α στο Σύνταγμα το οποίο αφενός θα κατοχυρώνει το καθολικό ατομικό δικαίωμα κάθε ανθρώπου σε συνήγορο και αφετέρου θα ποινικοποιεί την παρεμπόδισή του. Η διατύπωση θα μπορούσε να είναι ενδεικτικά ως εξής (πρόταση):
1. Το δικαίωμα πρόσβασης όλων σε συνήγορο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Τελεί υπό την προστασία και την εγγύηση του κρατους. Όλες οι πολιτειακές αρχές και κάθε υπάλληλος οφείλουν να διευκολύνουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να απαγορευθεί η επικοινωνία οποιουδήποτε με τον συνήγορό του. Η επικοινωνία αυτή είναι απολύτως απόρρητη.
2. Νόμος ορίζει τις ποινικές κυρώσεις για τους παραβάτες της προηγούμενης διάταξης οι οποίοι ευθύνονται και προσωπικά σε πλήρη αποζημίωση του παθόντος.
3. Η πολιτεία μεριμνά για την πρόσβαση σε συνήγορο ευάλωτων ατόμων καθώς και όσων έχουν οικονομική αδυναμία, χωρίς καμία διάκριση. Νόμος ορίζει τις προϋποθέσεις παροχής νομικής βοήθειας.
(β) τροποποίηση του άρθρου 72 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
Είναι επιβεβλημένη η τροποποίηση του άρθρου 72 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας κατά τρόπο ώστε να αποκτά την ιδιότητα και τα δικαιώματα του κατηγορουμένου και εκενος εις βάρος του οποίου διενεργείται αυτεπάγγελτη προανάκριση:
Την ιδιότητα του κατηγορουμένου την αποκτά εκείνος εναντίον του οποίου ο εισαγγελέας άσκησε ρητά την ποινική δίωξη, εκείνος που έχει συλληφθεί ως δράστης ή σε βάρος του οποίου υπάρχουν υπόνοιες ότι ενέχεται στην πράξη για την οποία διεξάγεται προανάκριση χωρίς προηγούμενη εισαγγελική παραγγελία κατά το άρθρο 245 παρ. 2 και εκείνος στον οποίο σε οποιοδήποτε στάδιο της ανάκρισης αποδίδεται η αξιόποινη πράξη.
(γ) Τροποποίηση του άρθρου 105 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
Απαιτείται ρητή αναφορά στο άρθρο 105 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ότι εκείνος εις βάρος του οποίου διενεργείται αυτεπάγγελτη προανάκριση έχει όλα τα δικαιώματα του κατηγορουμένου:
1. Όταν ενεργείται προανάκριση σύμφωνα με το άρθρο 245 παρ. 2, η εξέταση γίνεται όπως ορίζεται στις διατάξεις των άρθρων 273 και 274 και εκείνος που εξετάζεται έχει τα δικαιώματα του κατηγορουμένου που αναφέρονται στα άρθρα 95, 96, 97, 98, 100, 101 και 104.
2. Ο εξεταζόμενος έχει το απεριόριστο δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και σε κάθε περίπτωση ιδίως πριν, κατά ή μετά την εξέτασή του προτού εξεταστεί από την αστυνομία ή άλλη αρχή επιβολής του νόμου ή δικαστική αρχή όσο και κατά την απολογία. Η διάταξη του άρθρου 99 παρ. 4 εφαρμόζεται και σε αυτή την περίπτωση.
3. Η κατά παράβαση του παρόντος άρθρου εξέταση είναι άκυρη και δεν λαμβάνεται υπόψη. Κατά τα άλλα εφαρμόζεται η παρ. 3 του άρθρου 244.
(δ) Αντικατάσταση άρθρου 74 του ΠΔ 141/1991
Θα έπρεπε με πρωτοβουλία των δημοκρατικών προοδευτικών κομμάτων να έχει ήδη ανοίξει μία συζήτηση για το τί πρέπει να γίνει συνολικά με το προβληματικό ΠΔ 141/1991.
Μέχρι τότε, πρέπει άμεσα να γίνει η αντικατάσταση του άρθρου 74 παρ. 15 στοιχ. θ’ του ΠΔ 141/1991 προς την κατεύθυνση του αυστηρού καθορισμού των προϋποθέσεων για τις προσαγωγές και της αυξημένης λογοδοσίας:
15. Ο αστυνομικός σκοπός, ως προς την τήρηση της τάξης και ασφάλειας έχει τα ακόλουθα, κυρίως, καθήκοντα:
[..]
θ. Σε πρόσωπα τα οποία στερούνται στοιχείων αποδεικτικών της ταυτότητάς τους, πραγματοποιεί επιτόπιο έλεγχο, με κάθε πρόσφορο μέσο, ως προς το εάν εκκρεμούν εις βάρος του καταδιωκτικά έγγραφα. Μόνο εάν είναι απολύτως αδύνατος τέτοιος επιτόπιος έλεγχος, προσάγονται τα πρόσωπα αυτά στο πλησιέστερο αστυνομικό κατάστημα. Απαλλάσσονται από την προσαγωγή σε αστυνομικό κατάστημα πρόσωπα τα οποία φέρουν στοιχεία αποδεικτικά της ταυτότητάς τους. Οποιοσδήποτε πρόσθετος έλεγχος γίνεται επιτόπια. Η προσαγωγή προσώπων τα οποία φέρουν στοιχεία αποδεικτικά της ταυτότητάς τους σε αστυνομικό κατάστημα προς πρόσθετο έλεγχο επιτρέπεται μόνο σε απολύτως εξαιρετικές περιπτώσεις κατά τις οποίες ο έλεγχος δεν μπορεί να γίνει με ηλεκτρονικά μέσα ή με επικοινωνία του αστυνομικού οργάνου με αστυνομικό τμήμα και μόνο εφόσον ταυτόχρονα αναφύεται εξατομικευμένη ένδειξη στην βάση συγκεκριμένων περιστατικών η οποία δημιουργεί στα αστυνομικά όργανα υπόνοιες οι οποίες συνδέουν το συγκεκριμένο πρόσωπο με πιθανολογούμενη εγκληματική ενέργεια. Τέτοιες υπόνοιες δεν στοιχειοθετούνται με μόνη την παρουσία του προσώπου σε δημόσιο χώρο με ενδεχόμενο υψηλό βαθμό εγκληματικότητας, εφόσον δεν αναφύεται ταυτόχρονα η παραμικρή εξατομικευμένη ένδειξη στην βάση συγκεκριμένων περιστατικών η οποία να συνδέει το συγκεκριμένο πρόσωπο με πιθανολογούμενη εγκληματική ενέργεια. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει, εφόσον ζητηθεί από τον θιγόμενο, το αστυνομικό όργανο να απαντήσει αιτιολογημένα και εγγράφως εντός δεκαπέντε (15) ημερών στην βάση ποιων συγκεκριμένων περιστατικών στήριξε τον σχηματισμό των υπονοιών εις βάρος του. Η διοίκηση φέρει το βάρος της γρήγορης και άμεσης διεκπεραίωσης του πρόσθετου ελέγχου των προσώπων τα οποία προσάγονται στο αστυνομικό κατάστημα και ο οποίος δεν πρέπει να διενεργείται εις βάρος του δικαιώματος στην ελευθερία. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί η προσαγωγή να διαρκέσει συνολικά πάνω από τρεις (3) ώρες. Τα προσαγώμενα πρόσωπα έχουν απεριόριστο δικαίωμα σε άμεση πρόσβαση σε συνήγορο όπως ορίζει το άρθρο 6Α του Συντάγματος. Απαγορεύεται η τήρηση αρχείου προσαχθέντων προσώπων. Απαγορεύεται η μαζική προσαγωγή ομάδων ατόμων ή η προσαγωγή βασισμένη σε χαρακτηριστικά φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου.
(ε) Προσθήκη διατάξεων στον ποινικό κώδικα
Η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος σε συνήγορο θα είναι ατελής εάν δεν συνοδευτεί από ποινικές κυρώσεις στους παραβάτες. Θα πρέπει να τυποποιηθεί νέο υπηρεσιακό έγκλημα στο 12ο κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα πχ άρθρο 241Α ως εξής (ενδεικτική διατύπωση):
1. Υπάλληλος ο οποίος αποστερεί άλλον από το δικαίωμα σε συνήγορο του άρθρου 6Α του Συντάγματος, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών και χρηματική ποινή. Υπάλληλος ο οποίος από αμέλεια διαπράττει την πράξη του προηγούμενου εδαφίου, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα (1) έτος.
2. Υπάλληλος ο οποίος προσάγει πολίτη κατά παράβαση του άρθρου 74 παρ. 15 στοιχ. θ’ του ΠΔ 141/1991 τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών και χρηματική ποινή. Η μαζική προσαγωγή ομάδων προσώπων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) ετών και χρηματική ποινή. Υπάλληλος ο οποίος από αμέλεια διαπράττει την πράξη του προηγούμενου εδαφίου, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα (1) έτος.
Πού είναι η δημοκρατική αντιπολίτευση?
Προκαλεί αλγεινή εντύπωση το γεγονός ότι τα κόμματα της δημοκρατικής (ΠΑΣΟΚ, Πλεύση Ελευθερίας, Κίνημα Δημοκρατίας, ΚΚΕ, Νέα Αριστερά) αντιπολίτευσης δεν εξέδωσαν ανακοινώσεις για τις προσαγωγές - απαγωγές.
Βέβαια, ο ρόλος τους δεν είναι να εκδίδουν ανακοινώσεις αλλά να θέτουν προτάσεις για να μην ξανασυμβούν τέτοια περιστατικά. Το ζήτημα των προληπτικών προσαγωγών θίγει τον πυρήνα της Δημοκρατίας και απαιτείται δράση από τα προοδευτικά δημοκρατικά κόμματα. Όμως, δεν διαθέτουν προτάσεις αλλά ούτε και την βούληση να καταρτίσουν τέτοτιες. Διά της σιωπής τους επιβεβαιώνουν ότι οι δημοκρατικοί πολίτες δεν μπορούν να βασίζονται σε αυτά κι ότι είναι μόνοι τους απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία.
Από τα κόμματα τα οποία αυτοπροσδιορίζονται ως δημοκρατικά, μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ εξέδωσε αυθημερόν ανακοίνωση, ίσα ίσα για να βγάλει την υποχρέωση και να επιστρεψει στην χειμερία νάρκη.
Η ανακοίνωση τους ήταν, όπως πάντα, πρόχειρη και ασόβαρη, με τον φαιδρό τίτλο "Η κυβέρνηση να λογοδοτήσει για τις απρόκλητες προσαγωγές και την αστυνομική βία".
Δεν αποκλείεται ωστόσο στην φαντασία τους να πιστεύουν ότι "στρίμωξαν" την κυβέρνηση η οποία θα σπεύσει να λογοδοτήσει στον Φάμελλο. Εικότερα, η ασυνάρτητη και χωρίς ιδιαίτερο νόημα και πολιτικό περιεχόμενο ανακοίνωση αναφέρει:
Από το πρωί της Παρασκευής, στην Αθήνα έγιναν δεκάδες προληπτικές προσαγωγές ανθρώπων που θέλησαν να λάβουν μέρος στις διαδηλώσεις για την επέτειο δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Το όργιο αστυνομικής αυθαιρεσίας συνεχίζεται. Η καταγγελλόμενη άσκηση τυφλής αστυνομικής βίας, η οποία αφορά, μεταξύ άλλων, και την προσαχθείσα δικηγόρο Άννυ Παπαρρούσου, συνιστά απαράδεκτη πρόκληση και προσβολή κάθε έννοιας ατομικών ελευθεριών. Η μέθοδος των προληπτικών προσαγωγών και μάλιστα αδιακρίτως, στοχεύει στη δημιουργία αίσθησης φόβου και τρόμου μέσα στην κοινωνία. Πρόκειται για κατασταλτικό λαϊκισμό, για τον οποίο η κυβέρνηση της ΝΔ φέρει την απόλυτη ευθύνη και οφείλει να λογοδοτήσει γι’ αυτόν. Σε κάθε περίπτωση, να είναι βέβαιη ότι δεν θα καταφέρει να καταστείλει τον αγώνα της κοινωνίας για όσα αυτή θεωρεί σωστά και δίκαια.
Το δε Κίνημα Δημοκρατίας φαίνεται ότι δεν έχει άποψη επί του θέματος. Επί κανενός θέματος. Η ιστοσελίδα του είναι σαν ένα e-shop το οποίο "πουλάει" εγγραφές. Δεν περιέχει ανακοινώσεις για τα τρέχοντα θέματα κι ως εκ τούτου είναι σαν να μην υπάρχει.
