Tο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, σε ό,τι αφορά στο ζήτημα του μπαζώματος των Τεμπών δείχνει να κατάφερε να κάνει το ακατόρθωτο. Έκανε αυτό που η δικαιοσύνη απαγορεύεται να το κάνει: το "διερεύνησε", και χωρίς να παραθέτει συγκεκριμένη τεκμηρίωση αλλά και χωρίς καμία επιφύλαξη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι κυβερνητικοί παράγοντες απλώς κόσμησαν με την παρουσία τους το πεδίο, δεν έκαναν απολύτως τίποτα και γενικά ήταν εντελώς αμέτοχοι. Το προφανές ζήτημα το οποίο αρχικά δημιουργείται είναι το πώς κατάφερε ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ να διερευνήσει αυτήν την πτυχή της υπόθεσης από την στιγμή που οι διερευνητές του δεν ήταν στο πεδίο όταν έγινε το συμβάν. Πολλώ δε μάλλον, πώς κατάφεραν να διερευνήσουν κάτι το οποίο ακόμα και ο εφέτης ανακριτής απαγορεύεται να το κάνει λόγω του θεσμικού πλαισίου περί ευθύνης υπουργών. Η διερεύνηση ποινικών ευθυνών δεν είναι στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δούλεψε. Οι κυβερνητικοί κρύβονται πίσω από την επίμαχη περικοπή του πορίσματος, την οποία περιφέρουν ως αμάχητο τεκμήριο της ειλικρίνιάς τους. Η μεγάλη εικόνα όμως είναι το ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, αν και είχε συσταθεί 1 μήνα πριν από το συμβάν και είχε μεταβατική διοίκηση, δεν έλαβε μέρος στο πεδίο. Ο ισχυρισμός ότι τάχα ήταν νεοσύστατος είναι ανακριβής. Όχι μόνο δεν ήταν νεοσύστατος αλλά ήταν το αποτέλεσματης συγχώνευσης 2 επιτροπών (πτήσεων & σιδηροδρόμων) που προϋπήρχαν τουλάχιστον μία δεκαετία πριν. Ήταν η συνέχεια των επιτροπών αυτών κι όχι ένα εντελώς νέο σχήμα. Το πλαίσιο σύστασης του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν τέτοιο που έθετε θεσμικά εμπόδια στην κινητοποίησή του, ειδικά για τα σιδηροδρομικά συμβάντα. Είχαν τεθεί εντελώς άσχετες προϋποθέσεις για να εμποδιστεί η κινητοποίησή του. Τα οποία όμως εμπόδια, ήταν εφικτό να ξεπεραστούν κατά τον κρίσιμο χρόνο, εφόσον υήρχε η πολιτική βούληση ή εφόσον τα έθετε η δημοκρατική αντιπολίτευση. Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ όχι απλώς είχε αρμοδιότητα στο πεδίο αλλά μία από αυτές ήταν και η ελεγχόμενη απομάκρυνση των συντριμμιών. Ωστόσο, πολύ γρήγορα αποφασίστηκε, σε ανώτατο επίπεδο, να μην γίνουν οι απαραίτητες ενέργεις που θα επέτρεπαν στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ να βρεθεί στο πεδίο και να μην ασχοληθεί με την αρμοδιότητα της ελεγχόμενης απομάκρυνσης των συντριμμιών. Είναι αυτονόητο ότι η δημοκρατική αντιπολίτευση δεν έθιξε τα ζητήματα αυτά ούτε και ζήτησε απαντήσεις, διότι δεν τους απασχολεί πραγματικά το θέμα των Τεμπών κι ως εκ τούτου δεν έχουν μελετήσει κάθε πτυχή του.
Ακολουθήστε μας στο BlueSky, στο mastodon, στο twitter και στο Facebook
Περιεχόμενα
Το επίμαχο συμπέρασμα του πορίσματος
1. Δεν ήταν στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ
1.1 Οι δύο όψεις του μπαζώματος
1.2 Το μπάζωμα ως πραγματικό γεγονός
(β) Αρμοδιότητα για το μπάζωμα
1.3 Το μπάζωμα ως νομικό γεγονός
2. Με ποια μέσα το έκαναν? - Έλλειψη τεκμηρίωσης
3. Απαγορευμένη έρευνα για υπουργούς - Φαύλος κύκλος
4. Η απουσία του ΕΟΔΑΣΑΑΜ από το πεδίο
4.1 "Μη λειτουργικός" ΕΟΔΑΣΑΑΜ κατά τον κρίσιμο χρόνο
4.2 Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είχε μεταβατική διοίκηση
5. Ειδοποίησε κανείς τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ?
6. Ευθύνες Σπίρτζη - Καραμανλή
7. "Έπρεπε να ανοίξει ο σιδηρόδρομος"
Το επίμαχο συμπέρασμα του πορίσματος
Την Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2025, μία ημέρα πριν τις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας για την 2η τραγική επέτειο του εγκλήματος των Τεμπών, δημοσιεύτηκε το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Στην παράγραφο 571 (σελ 116 του πορίσματος) αναφέρεται ότι οι κυβερνητικοί ήταν παρόντες στην σκηνή του εγκλήματος από την πρώτη στιγμή αλλά είχαν ρόλο παρατηρητή χωρίς να δίνουν εντολές.
571. The government was present at the scene since the first hours after the accident with acting Ministers and General Secretaries of different ministries, but all operating under an “observer” role, without someone acting in an official way issuing orders.
Το απόσπασμα αυτό, το επικαλέστηκε ο Πρωθυπουργός στην Ομιλία του στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση την Βουλή την Τετάρτη 5 Μαρτίου 2024 ως αποδεικτικό στοιχείο της μη-ευθύνης των κυβερνητικών για το μπάζωμα και την συγκάλυψη.
Το συμπέρασμα αυτό του πορίσματος, παρουσιάζεται ως μία βεβαιότητα η οποία ωστόσο παραμένει ατεκμηρίωτη.
Φαίνεται ότι δεν έπαιξε κανένα ρόλο ότι η ίδια η Κυβέρνηση παραδέχτηκε σε ανακοινώσεις της (06/03/2023) ότι Κυβερνητικό Κλιμάκιο, μαζί με την Περιφέρεια Θεσσαλίας ανέλαβε τον συντονισμό δράσεων στο πεδίο. Δεν φαίνεται να έπαιξαν κανέναν ρόλο ούτε και οι δηλώσεις του Υφυπουργού στον πρωθυπουργό ο οποίος, ενδεικτικά, 8 Μαρτίου 2023, δήλωσε:
"είχαμε μια στενή συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους σε αυτό το εγχείρημα φορείς [..] μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες ήμασταν εκεί για να μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε την περιοχή"
Για τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ οι κυβερνητικοί ήταν περίπου απλοί περαστικοί από το σημείο. Το συμπέρασμα αυτό, προφανώς διευκολύνει τον κυβερνητικό ισχυρισμό, ως προς το μπάζωμα, ότι δεν υπήρχε συγκάλυψη.
Τα προβληματικά σημεία
Το επίμαχο απόσπασμα του πορίσματος δημιουργεί μία σειρά από ζητήματα και επιπλοκές.
Αφενός, η διερεύνηση ζητημάτων που σχετίζονται με τυχόν ποινικές ευθύνες υπουργών για συγκάλυψη, δεν είναι στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Αφετέρου, στο πόρισμα δεν καταγράφεται σε ποια συγκεκριμένα στοιχεία στηρίζεται ο επίμαχος ισχυρισμός περί "απλών παρατηρητών" κι ως εκ τούτου πάσχει από έλλειμμα τεκμηρίωσης.
Περαιτέρω, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ φέρεται να έκανε αυτό που απαγορεύεται να κάνει ακόμα και η δικαιοσύνη, δηλαδή την διερεύνηση ποινικών ευθυνών υπουργών.
Ταυτόχρονα, δημιούργησε κι έναν νομικό φαύλο κύκλο. Αφενός επειδή, εάν υπάρχουν στο πόρισμα ελλέιψεις για τις οποίες χρειάζονται διευκρινήσεις, θα πρέπει να τις καλύψουν με συμπληρωματικό πόρισμα κι όχι με την κλήση τους προς παροχή διευκρινίσεων, διότι κάτι τέτοιο θα καθιστούσε μάρτυρες τους συντάκτες του και θα αποδυνάμωνε την αξία του πορίσματος. Διότι το πόρισμα είναι το αποδεικτικό μέσο κι όχι οι συντάκτες του. Αφετέρου επειδή η τυχόν κλήση τους ως μάρτυρες είναι εξόχως προβληματική και ενδεχομένως δημιουργεί ζητήματα ακυρότητας.
Παράλληλα, μια αλληλουχία από γεγονότα οδήγησε στο να μην βρεθεί ο Οργανισμός στο πεδίο.
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, όχι απλώς είχε αρμοδιότητα στον τόπο του συμβάντος αλλά εκτός των άλλων, είχε και την αρμοδιότητα για την ελεγχόμενη απομάκρυνση των συντριμμιών.
Λίγες μόνο ώρες μετά το συμβάν, αποφασίστηκε σε κυβερνητικό επίπεδο ότι θα επιληφθεί μια ad-hc τριμελής επιτροπή ("Επιτροπή Γεραπετρίτη") κι ότι δεν θα γίνει απολύτως τίποτα προς την κατεύθυνση της άμεσης κινητοποίησης του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Η ad-hoc επιτροπή δεν πήγε ποτέ στο πεδίο, ούτε και ασχολήθηκε με το ζήτημα της ανάφλεξης και της φωτιάς.
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, ο οποίος κατά τον κρίσιμο χρόνο είχε μεταβατική διοίκηση, απεμπλέκει εαυτόν επικαλούμενος στο πόρισμα ότι δεν ήταν "λειτουργικός", σε αντίθεση με την κυβέρνηση η οποία ανακριβώς επικαλέστηκε ότι "δεν είχε συσταθεί" (ενώ όχι μόνο είχε συσταθεί αλλά είχαν ξεκινήσει και οι μετατάξεις).
Θα μπορούσε να είναι "λειτουργικός" εάν ο αρμόδιος Υπουργός Μεταφορών εξέδιδε ταχύτατα τις απαραίτητες υπουργικές αποφάσεις και προχωρούσε άμεσα στις απαραίτητες τοποθετήσεις σιδηροδρομικών διερευνητών. Αλλά κατά τον κρίσιμο χρόνο, η πολιτική βούληση ήταν να μην υπάρχει Υπουργός Μεταφορών για να τα κάνει αυτά.
Ακόμα κι αν γίνει δεκτό ότι νομίμως "διορίστηκε" ως Υπ. Μεταφορών ο Γεραπετρίτης, η Κυβέρνηση αποφάσισε ήδη από τις πρώτες ώρες ότι θα παραλείψει να κάνει ό,τι ήταν απαραίτητο για την άμεση κινητοποίηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ στο συμβάν. Πώς το έκανε αυτό? Με το να επιλέξει την εμπλοκή της "Επιτροπής Γεραπετρίτη" που αυτομάτως απέκλειε την εμπλοκή του ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Η ίδια κυβέρνηση η οποία για το μπάζωμα έδρασε με ταχύτητα φωτός, έδειξε πολύ γρήγορα αντανακλαστικά και βρήκε αμέσως πόρους.
1. Δεν ήταν στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είναι αρμόδιος για τη διερεύνηση αεροπορικών και σιδηροδρομικών ατυχημάτων καθώς και για την επίτευξη & διατήρηση της ασφάλειας στις εν λόγω μεταφορές. Στόχος των ερευνών του είναι η βελτίωση της σιδηροδρομικής ασφάλειας και η πρόληψη ατυχημάτων.
Οι έρευνες που κάνει δεν αφορούν στην απόδοση υπαιτιότητας ή ευθύνης, δηλαδή η έρευνα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν αφορά στο νομικό σκέλος της εκάστοτε υπόθεσης. Εξάλλου, αυτό αναφέρεται ρητά και στην σελίδα 11 του πορίσματος.
Ζητήματα τα οποία αφορούν σε ευθύνες & υπαιτιότητα δεν είναι στην αρμοδιότητα ελέγχου του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Αντιστρόφως, αρμοδιότητά του είναι να ερευνά τους παράγοντες & τα αίτια τα οποία οδήγησαν στο δυστύχημα.
Ο Οργανισμός αναφέρεται στο μπάζωμα στα κεφάλαια
~ 4.5.3. Mapping of the accident site και
~ 4.6.1. Management of evidence & start of the investigations.
Ωστόσο, η αναφορά στους κυβερνητικούς χειρισμούς δεν γίνεται στα κεφάλαια για το μπάζωμα αλλά στο κεφάλαιο 4.5.7. The Human Loss Management Plan
1.1 Οι δύο όψεις του μπαζώματος
Το μπάζωμα πρέπει να ειδωθεί υπό δύο όψεις:
(α) αφενός ως ένα πραγματικό γεγονός, ως η αλληλουχία των συμπεριφορών εκείνων που οδήγησαν στην διαχείριση και στην απώλεια πολύτιμων στοιχείων τα οποία σχετίζονται με τα αίτια και τους παράγοντες που οδήγησαν στην πρόκληση του συμβάντος, για το οποίο έχει αρμοδιότητα ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ,
(β) και αφετέρου ως ένα νομικό γεγονός το οποίο αφορά στο ποιος ή ποιοι το διέταξαν και εάν έχουν ευθύνες για αυτό, για το οποίο δεν έχει αρμοδιότητα ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
1.2 Το μπάζωμα ως πραγματικό γεγονός
(α) Μπάζωμα μετά το συμβάν
Σύμφωνα με την παρ. 37 του πορίσματος, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ερεύνησε και τις δραστηριότητες που έλαβαν χώρα μετά το ατύχημα. Το μπάζωμα είναι ένα τέτοιο γεγονός το οποίο έλαβε χώρα μετά το συμβάν.
Ωστόσο, τα αίτια και οι παράγοντες που οδήγησαν στο συμβάν δεν μπορούν να ανατρέξουν σε χρόνο μετά από αυτό. Είναι λογικώς αδύνατο, ενέργειες οι οποίες έγιναν μετά το συμβάν, να είναι εκείνες που το προκάλεσαν.
Εξάλλου, αυτό το παραδέχεται και ο ίδιος ο Οργανισμός, στην Έκθεση Πεπραγμένων 2024 (σελ. 10) όπου αναφέρει ότι οι έρευνες του αφορούν και παράγοντες που προηγούνται του συμβάντος. Δεν αναφέρει ότι εξετάζει και μεταγενέστερα του συμβάντος ζητήματα.
Είναι απολύτως λογικό να ερευνά όσα προηγήθηκαν διότι:
~ Αφενός επειδή μόνο κάτι που προηγήθηκε του συμβάντος μπορεί να είναι και αίτιο αυτού.
~ Αφετέρου, επειδή ο Οργανισμός έχει αρμοδιότητα στον τόπο του συμβάντος, όπως για παράδειγμα την ελεγχόμενη απομάκρυνση των συντριμμιών. Εάν είχε επιληφθεί έγκαιρα τότε δεν θα έπρεπε να υπάρχουν περιθώρια να τον αλλοιώσουν άσχετοι τρίτοι. Άρα, δεν θα υπήρχε λόγος να διερευνήσει το μετά.
Με απλά λόγια, υπό κανονικές συνθήκες, κι αν είχε εμπλακεί και λειτουργήσει σωστά ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, δεν θα υπήρχε λόγος να ερευνήσει περιστατικά που έλαβαν χώρα μετά το συμβάν, όπως το μπάζωμα, διότι με την παρουσία του στο πεδίο δεν θα (έπρεπε να) το είχε αφήσει να συμβεί.
Υπό κανονικές συνθήκες, οποιαδήποτε διερεύνηση περιστατικών που έλαβαν χώρα μετά το συμβάν θα έπρεπε να περιορίζεται σε ζητήματα όπως η αντίδραση των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης, η διαχείριση ανθρώπινων απωλειών κλπ.
(β) Αρμοδιότητα για το μπάζωμα
Το ότι ο τόπος του συμβάντος εμπίπτει στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ προκύπτει και από το άρθρο 21 παρ. 1 της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 αλλά και το άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 5014/2023, σύμφωνα με τα οποία κάθε αρμόδια αρχή ήταν υποχρεωμένη να παράσχει στον Οργανισμό άμεση πρόσβαση στον τόπο του ατυχήματος, καθώς και στο σχετικό τροχαίο υλικό.
Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 1 της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 και το άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 5014/2023, στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν και η ελεγχόμενη απομάκρυνση των συντριμμιών.
Σε ό,τι αφορά στο μπάζωμα, ως ένα πραγματικό γεγονός το οποίο έγινε μετά το συμβάν και προκάλεσε την καταστροφή ή την απώλεια αποδεικτικών στοιχείων, πράγματι είναι ένα ζήτημα το οποίο, στην συγκεκριμένη περίπτωση, ενδιαφέρει τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ και ανάγεται στον σκοπό της διερεύνησης των αιτιών τα οποία οδήγησαν στο συμβάν.
Τούτο διότι στο πεδίο βρίσκονταν διάσπαρτα στοιχεία (συντρίμια, ανθρώπινα μέλη, τμήματα συρμών, υπολείμματα φορτίων, ρουχισμός & προσωπικά αντικείμενα επιβατών κλπ) τα οποία, εάν είχαν διατηρηθεί, θα διευκόλυναν την διερεύνηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ για να φωτίσει τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν στο δυστύχημα.
Έγινε δηλαδή κάτι που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έπρεπε να έχει συμβεί. Έγινε αυτό που θα είχε εμποδίσει ο Οργανισμός εάν ήταν εκεί κατά τον κρίσιμο χρόνο. Το πεδίο δεν αντιμετωπίστηκε ως ένας χώρος ο οποίος περιείχε στοιχεία "πολύτιμα" (βλ. παρ. 521 του πορίσματος).
Ο τρόπος συλλογής και διατήρησης ή καταστροφής των στοιχείων επηρέασε την έρευνα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ως προς το ότι δεν είχε στην διάθεσή του τα στοιχεία τα οποία θα έπρεπε να έχει.
Ως πραγματικό γεγονός, το μπάζωμα είναι μία σειρά, μία αλληλουχία από ανθρώπινες ενέργειες οι οποίες σχετίζονται με την διαχείριση του πεδίου. Είναι η απομάκρυνση των βαγονιών, η δραστηριότητα σκαπτικών μηχανημάτων, η απομάκρυνση χώματος, η συλλογή διάσπαρτων αντικειμένων ή η καταστροφή τους, η απόθεση υλικών εκχωμάτωσης σε άλλους χώρους κλπ. Αυτά ενδιαφέρουν τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ ως γεγονότα και μόνο, που σχετίζονται με την διαχείριση των στοιχείων.
Τυχόν υποκειμενικά ζητήματα όπως τα κίνητρα και η υπαιτιότητα των εμπλεκομένων στο μπάζωμα, δεν επηρεάζουν την έρευνα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, καθώς εκείνο που καλείται να απαντήσει είναι το τί συνέβη κι όχι το γιατί συνέβη, κι ως εκ τούτου δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητές του.
Τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ τον ενδιαφέρει για παράδειγμα ότι ένας εκσκαφέας απομάκρυνε χώματα, ως γεγονός, κι όχι το ποιος έδωσε εντολή στον χειριστή του εκσκαφέα να το κάνει. Τον ενδιαφέρει ότι ένα φορτηγό απόθεσε χαλίκι στον χώρο κι όχι τα κίνητρα εκείνου που έδωσε την εντολή στον οδηγό του φορτηγού.
Ο Οργανισμός, όχι απλώς μπορούσε, αλλά όφειλε να κάνει μια αρνητική διερεύνηση για το μπάζωμα, ως πραγματικό γεγονός.
Όφειλε δηλαδή να ερευνήσει το ποιες ενέργειες (γερανοί, εκσκαφές, απομάκρυνση βαγονιών, ασφαλτόστρωση κλπ) οδήγησαν στο ότι δεν βρέθηκαν & δεν διατηρήθηκαν στοιχεία (κι όχι το γιατί βρέθηκαν όσα βρέθηκαν). Στοιχεία τα οποία έπρεπε να έχει στη διάθεσή του για να τα μελετήσει και να φωτίσει τα αίτια του δυστυχήματος.
Όφειλε, λοιπόν, απλώς να καταγράψει την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην απώλεια στοιχείων. Όχι όμως να σχοληθεί και με τα κίνητρα ή τις ευθύνες.
Ως εκ τούτου, αρμοδίως εξέτασε τα πραγματικά γεγονότα εκείνα τα οποία του αποστέρησαν αποδεικτικό υλικό και τον παρεμπόδισαν από το να εκπληρώσει αρτίως τον σκοπό του. Η δε έρευνα για το μπάζωμα ως πραγματικό γεγονός όφειλε να εστιάσει στην κατάφαση όσων συνέβησαν δηλαδή στην καταγραφή των γεγονότων έγιναν στο πεδίο.
Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς το εξής επιχείρημα: "Εάν για παράδειγμα η πυροσβεστική δεν ενήργησε σωστά, δεν πρέπει να ερευνηθούν οι εντολές που δόθηκαν στους πυροσβέστες ώστε μέσα από την ανάλυσή που θα γίνει να βελτιωθεί η διαδικασία πυρσόσβεσης σε τέτοια συμβάντα"? Η απάντησε σε ένα τέτοιο επιχείρημα είναι ότι κάθε φορέας που ενεργεί στο πεδίο οφείλει να τηρεί τον επιχειρησιακό του σχεδιασμό, ο οποίος είναι ανεξάρτητος από τις τυχόν εντολές που δόθηκαν. Οι φορείς οφείλουν να έχουν έτοιμα επιχειρησιακά σχέδια τα οποία θα τηρούν "τυφλά" και τα οποία δεν εξαρτώνται από εντολές. Εάν εξαρτάται όλος ο σχεδιασμός από τις εντολές που θα δοθούν στο πεδίο τότε, πολύ απλά, δεν πρόκειται για σχεδιασμό. Δεν νοείται σχέδιο το οποίο καταστρώνεται εκ του συστάδην. Υποτίθεται ότι οι αρμόδιοι φορείς όχι μόνο διαθέτουν έτοιμα σχέδια αλλά κι ότι έχουν εκπαιδευτεί με ασκήσεις σε αυτά. Επομένως, εφαρμόζονται έτοιμα σχέδια τα οποία δεν εξαρτώνται από εντολές. Τέτοιο σχέδιο είναι για παράδειγμα η 4η έκδοση του Σχεδίου Διαχείρισης Ανθρώπινων Απωλειών - ΣΔΑΑ. Τέλος, είναι άλλο ζήτημα οι εντολές και άλλο ζήτημα οι επικοινωνίες που γίνονται για τον συντονισμό των επιχειρήσεων. Οι επικοινωνίες αυτές δεν είναι εντολές. Τυχόν εντολές που δόθηκαν, θα αφορούν στην μη-εφαρμογή των σχεδίων αυτών, κάτι που σχετίζεται με ενδεχόμενες ευθύνες ήτοι νομικά γεγονότα κι όχι πραγματικά.
1.3 Το μπάζωμα ως νομικό γεγονός
Σε ό,τι αφορά όμως στο εάν κάποιος διέταξε το μπάζωμα καθώς και στο ποιος το έκανε αυτό, είναι ένα νομικό γεγονός το οποίο σχετίζεται με την απόδοση ευθυνών κι όχι με τα πραγματικά περιστατικά τα οποία έλαβαν χώρα (γερανοί, φόρτωση υλικού, εκσκαφή κλπ). Ως προς αυτό το ζήτημα χωράει μόνο νομική διερεύνηση, δηλαδή είναι αρμοδιότητα της δικαστικής αρχής.
Με άλλα λόγια, για τον Οργανισμό είναι δεδομένη η απώλεια στοιχείων και δεν αλλάζει κάτι αν για παράδειγμα, τα βαγόνια απομακρύνθηκαν με εντολή του ανακριτή, του περιφερειάρχη, του υφυπουργού ή της αστυνομίας.
Εκείνο που εμπίπτει στον κύκλο των αρμοδιοτήτων του ΕΟΔΑΣΑΑΜ είναι οτιδήποτε έγινε ως πραγματικό γεγονός πχ ότι έγινε απομάκρυνση των βαγονιών. Το κίνητρο και το ποιος προκάλεσε με τις εντολές του όσα έγιναν στο πεδίο, δεν είναι στις αρμοδιότητες του διότι είναι νομικό ζήτημα το οποίο αφορά αποκλειστικά στην απόδοση ευθυνών. Το μόνο σημείο ενδιαφέροντος και αρμοδιότητας του ΕΟΔΑΣΑΑΜ είναι η διαπίστωση της απώλειας στοιχείων, η οποία είναι δεδομένη, ανεξαρτήτως του ποιος έδωσε την εντολή να γίνει.
Το εάν τα κυβερνητικά στελέχη ήταν "απλοί παρατηρητές" (sic!) στο πεδίο του συμβάντος ή εάν έδιναν εντολές, ουδώλως σχετίζεται με τα πραγματικά περιστατικά τα οποία έλαβαν χώρα, έστω κι αν τα προκάλεσαν. Ως νομικό γεγονός, το μπάζωμα, το οποίο είναι μεταγενέστερο του δυστυχήματος, δεν είναι ένα από τα αίτια τα οποία το προκάλεσαν (το δυστύχημα). Αυτές οι πτυχές της υπόθεσης δεν ανάγονται στον σκοπό της έρευνας του Οργανισμού, ο οποίος είναι η διερεύνηση των αιτιών. Ως ως εκ τούτου, δεν ήταν στον κύκλο των αρμοδιοτήτων του.
Η περικοπή του πορίσματος η οποία αναφέρει ότι οι κυβερνητικοί ήσαν "απλοί παρατηρητές", συνάπτεται με το ζήτημα της ποινικής ευθύνης υπουργών και είναι μία ξεκάθαρη αξιολόγηση ευθυνών & υπαιτιότητας.
Οι συντάκτες του πορίσματος τοποθετούνται με αυτήν την περικοπή. Παίρνουν θέση για ζητήματα ευθυνών ενώ δεν έχουν τέτοια αρμοδιότητα.
Εξάλλου, την επικαλέστηκε ο ίδιος Πρωθυπουργός στην Ομιλία του στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στην Βουλή την Τετάρτη 5 Μαρτίου 2024 λέγοντας:
Το πόρισμα αυτό καταρρίπτει και αυτή την αστήρικτη -και, θα το ξαναπώ, και προσωπικά πολύ προσβλητική- θεωρία της δήθεν «συγκάλυψης», την οποία διακινεί συστηματικά η αντιπολίτευση και η οποία, από ό,τι αντιλαμβάνομαι, θα αποτελέσει και ένα από τα βασικά επιχειρήματα στην πρόταση δυσπιστίας την οποία ήδη ετοιμάζετε. Διαβάζω, λοιπόν, στο σημείο 571: «Η κυβέρνηση ήταν παρούσα στο σημείο από τις πρώτες ώρες μετά το ατύχημα με εν ενεργεία Υπουργούς, Γενικούς Γραμματείς διαφορετικών Υπουργείων, αλλά όλοι λειτουργούσαν σε ρόλο παρατηρητή χωρίς κάποιος να ενεργεί με επίσημο τρόπο και να εκδίδει εντολές». «Δεν διαπιστώσαμε καμία ένδειξη» -το καταθέτω στα πρακτικά- «πολιτικής παρέμβασης, ούτε στο πεδίο ούτε στις εργασίες της επιτροπής», είπε ο επικεφαλής, αντιπρόεδρος του Οργανισμού, ο κ. Χρήστος Παπαδημητρίου.
Συνεπώς, το εάν υπήρχαν συγκεκριμένα πρόσωπα τα οποία με τις εντολές τους ώθησαν τα πράγματα προς την κατεύθυνση της απώλειας & καταστροφής στοιχείων είναι ένα από τα ζητήματα τα οποία δεν εμπίπτουν στον κύκλο αρμοδιοτήτων του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Πολλώ δε μάλλον όταν η έρευνα για ευθύνες μελών της Κυβέρνησης απαγορεύεται ακόμα και στην δικαστική αρχή. Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ δείχνει να έχει υπερβεί τις αρμοδιότητές του με το να ασχοληθεί με αυτό το ζήτημα.
2. Με ποια μέσα το έκαναν? - Έλλειψη τεκμηρίωσης
(α) Ανεπιφύλακτη τοποθέτηση
Ένα ακόμα ζήτημα είναι ότι στο πόρισμα γίνεται ανεπιφύλακτη αναφορά στον ρόλο των κυβερνητικών, καθώς και ότι αυτή η αναφορά δεν συνοδεύεται από τεκμηρίωση ως προς τα αποδεικτικά μέσα τα οποία αξιοποίησαν. Δεν αναλύεται στο πόρισμα το πώς κατέληξαν οι συντάκτες του στο συμπέρασμα ότι οι κυβερνητικοί ήταν "απλοί παρατηρητές".
Οι συντάκτες της επίμαχης περικοπής της παρ. 571 του πορίσματος δεν δείχνουν να κρατούν κάποια επιφύλαξη, όπως κάνουν για παράδειγμα στην παρ. 559 όπου καταγράφεται ότι "φαίνεται πως κάθε υπηρεσία συνέχισε να λειτουργεί υπό τις δικές της εντολές, πρωτοβουλίες και προσωπικό χωρίς οποιαδήποτε αλληλεπίδραση σε οργανωτικό επίπεδο". Όπως έκαναν και σε τουλάχιστον 12 ακόμα περιπτώσεις όπου τηρούν επιφυλάξεις και δεν τοποθετούνται με βεβαιότητα.
Δεν έκαναν καν πιθανολόγηση. Δεν έγραψαν ότι "πιθανολογείται (αλλά δεν είναι βέβαιο) ότι οι κυβερνητικοί ήταν απλοί παρατηρητές". Το συμπέρασμα, στο οποίο αναρμοδίως κατέληξαν, παρουσιάζεται ως μια ανεπιφύλακτη βεβαιότητα, ως μία κατάφαση.
(β) Απουσία συγκεκριμένης τεκμηρίωσης
Επιπλέον, από το επίμαχο απόσπασμα του πορίσματος απουσιάζει οποιαδήποτε τεκμηρίωση με παραπομπή σε συγκεκριμένα αποδεικτικά μέσα τα οποία οι συντάκτες του έλαβαν υπόψη και τα οποία αξιολόγησαν.
Ο Οργανισμός δεν παρουσίασε με το πόρισμά του, τα συγκεκριμένα αποδεικτικά μέσα (πχ συνεντέυξεις, έγγραφα κλπ) στα οποία βάσισαν οι συντάκτες τον σχηματισμό της πεποίθησής τους, ούτε και το πώς αξιολόγησαν την αποδεικτική αξία ενός εκάστου. Η γενική και αόριστη αναφορά σε συνεντεύξεις, δεν επαρκεί.
Από την στιγμή όμως που μπήκαν στην διαδικασία να ασχοληθούν με το νομικό σκέλος της υπόθεσης όφειλαν να τεκμηριώσουν τα συμπεράσματά τους με αναφορά σε συγκεκριμένα αποδεικτικά μέσα. Εάν αυτό γίνονταν σε μία δικαστική απόφαση, θα υπήρχε λόγος να κηρυχθεί άκυρη λόγω έλλειψης ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας. Στον βαθμό που δεν τεκμηριώνεται ο ισχυρισμός ότι οι κυβερνητικοί ήσαν "απλοι παρατηρητές", συγκροτεί απλώς ένα αυθαίρετο συμπέρασμα.
Το γεγονός ότι η ατεκμηρίωτη και ανεπιφύλακτη περικοπή χρησιμοποιήθηκε πολλάκις από τα κυβερνητικά στελέχη στις δημόσιες εμφανίσεις τους αλλά και από τον Πρωθυπουργό στην Ομιλία του στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στην Βουλή την Τετάρτη 5 Μαρτίου 2024, ως τεκμήριο απαλλαγής από οποιαδήποτε ευθύνη περί συγκάλυψης, ενισχύει την επιχειρηματολογία της αντιπολίτευσης ότι τέθηκε στο πόρισμα για να αξιοποιηθεί από τους ενδιαφερόμενους.
(γ) αξιοποίηση από την δικαστική αρχή
Στο άρθρο αυτό υιοθετείται και η άποψη ότι, ως προς το ζήτημα των κυβερνητικών ευθυνών για το μπάζωμα και την ενδεχόμενη συγκάλυψη, το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν θα μπορούσε να αξιολογηθεί από το δικαστήριο της ουσίας ως κάτι παραπάνω από ένα απλό έγγραφο το οποίο στερείται οποιασδήποτε ειδικής αποδεικτικής αξίας, αφενός λόγω της έλλειψης αρμοδιότητας του ΕΟΔΑΣΑΑΜ να ερευνήσει αυτό το θέμα και αφετέρου λόγω της έλλειψης τεκμηρίωσης. Πρόκειται για μια απλή έκφραση γνώμης / τοποθέτησης των συντακτών του πορίσματος που δεν θα έπρεπε να έχει θέση σε ένα έγγραφο με επιστημονική αξία.
Επιπλέον, υιοθετείται και η άποψη ότι θα ήταν εξόχως προβληματικό, έως του βαθμού να προκαλείται ακυρότητα, το να κληθούν οι συντάκτες του να παράσχουν "εξηγήσεις & διευκρινίσεις" επί του πορίσματος. Για παράδειγμα, το να ερωτηθούν και να δώσουν διευκρινήσεις σχετικά με το πώς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι κυβερνητικοί δεν έδωσαν εντολές.
- οι ερευνητές θα μετατρέπονταν σε αυτοτελή αποδεικτικά μέσα -
Στην περίπτωση αυτή, οι συντάκτες του πορίσματος θα μετατρέπονταν σε αυτοτελή αποδεικτικά μέσα, ήτοι θα καθίσταντο μάρτυρες, και η συνεισφορά τους θα ήταν να καταθέσουν στοιχεία τα οποία όμως δεν καταγράφονται στο πόρισμα. Αλλιώς, εάν καταγράφονταν, δεν θα υπήρχε η ανάγκη να δώσουν "διευκρινήσεις".
Αναγκαστικά, λοιπόν, σε μία τέτοια περίπτωση θα χρειαστεί να επικαλεστούν στοιχεία τα οποία είναι εκτός του πορίσματος και που δεν καταγράφονται σε αυτό. Όμως, κάθε τί που σχετίζεται με την διερεύνηση που διεξήγαγαν, θα έπρεπε να εισφερθεί με το ίδιο το πόρισμα κι όχι με την προσωπική μαρτυρία & εμπλοκή των συντακτών του. Κανονικά, ό,τι έχει να πει ο Οργανισμός πρέπει να το πει με το πόρισμά του κι όχι με τις "διευκρινήσεις" των συντακτών. Το πόρισμα είναι το αποδεικτικό μέσο κι όχι οι συντάκτες του.
Σε μία τέτοια περίπτωση, δεν θα ήταν τελικά το πόρισμα εκείνο που θα είχε κάποια αξία για την διερεύνηση αλλά η μαρτυρία των συντακτών του. Δηλαδή, η μαρτυρία τους θα είχε αυτοτέλεια σε σχέση με το πόρισμα, στον βαθμό που θα εισέφεραν στοιχεία τα οποία δεν καταγράφονται στο ίδιο το πόρισμα. Η κλήση τους ως μάρτυρες και η μετατροπή τους σε αυτοτελή αποδεικτικά μέσα, ουσιαστικά θα ακύρωνε την αποδεικτική αξία του πορίσματος.
Ως εκ τούτου, οτιδήποτε εισφέρουν, υπό τον μανδύα των "διευκρινήσεων", το οποίο κείται εκτός του πορίσματος, αποδυναμώνει έτι περαιτέρω την αξία του ίδιου του πορίσματος. Αντιστρόφως, εάν είχαν να εισφέρουν κάποιες διευκρινήσεις θα έπρεπε να το έχουν ήδη κάνει στο πόρισμά τους.
Ουσιαστικά, η κλήση τους σε παροχή "διευκρινήσεων" θα τους μετέτρεπε σε μάρτυρες για ζητήματα ως προς τα οποία δεν έχουν ίδια αντίληψη και θα οδηγούσε στην δημιουργία ενός παράγωγου - έμμεσου αποδεικτικού μέσου.
Θα ήταν σαν να καταθέτε ένας μάρτυρας, όχι όσα γνωρίζει ο ίδιος, αλλά όσα όσα άκουσε να λένε άλλοι. Δεν έχει δηλαδή αποδεικτική αξία να κληθεί ο ερευνητής του ΕΟΔΑΣΑΑΜ κος. Α για να πει: "σας λέω όσα μου είπε ο Β στην συνέντευξη που του πήρα". Στην περίπτωση αυτή, αξία έχει η μαρτυρία του αρχικού μάρτυρα Β κι όχι του ερευνητή του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Μαρτυρία εκ μέρους του Οργανισμού θα είχε ενδεχομένως αξία εάν όσα έχουν να πουν είναι ήδη καταγεγραμμένα στο πόρισμα.
Συμπερασματικά, οι συντάκτες του πορίσματος δεν πρέπει να κληθούν για "διευκρινήσεις". Εάν υπάρχει ανάγκη να εισφέρουν περισσότερα στοιχεία, μεταξύ των οποίων και τεκμηρίωση για όσα γράφουν, τότε υπάρχει ανάγκη συμπλήρωσης του πορίσματος. Θα πρέπει να το κάνουν οίκοθεν και μάλιστα άμεσα, με συμπληρωματικό πόρισμα.
3. Απαγορευμένη έρευνα για υπουργούς - Φαύλος κύκλος
Η εξαγωγή συμπερασμάτων από τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ για ένα ζήτημα το οποίο δεν εμπίπτει στον κύκλο των αρμοδιοτήτων του, δημιουργεί ακόμα πιο σοβαρές επιπλοκές. Τούτο διότι η περικοπή η οποία αναφέρει ότι οι κυβερνητικοί ήταν "απλοί παρατηρητές", αναγκαστικά συνάπτεται με το ζήτημα της ποινικής ευθύνης υπουργών.
Η σύνδεση της επίμαχης περικοπής με ζητήματα ποινικής ευθύνης υπουργών προκύπτει και από το γεγονός ότι αξιοποιήθηκε κατά κόρον από τους κυβερνητικούς ως δήθεν "τεκμήριο" για το ότι δεν έχουν ευθύνες για το μπάζωμα. Μάλιστα, το επικαλέστηκε ο ίδιος Πρωθυπουργός στην Ομιλία του στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση την Βουλή την Τετάρτη 5 Μαρτίου 2024.
Το επίμαχο απόσπασμα δεν είναι, λοιπόν, μια αξιολογικώς ουδέτερη θέση αλλά μία σαφής αξιολόγηση ευθυνών και υπαιτιότητας μελών της κυβέρνησης. Χωρίς να έχουν τέτοια αρμοδιότητα, οι συντάκτες του πορίσματος παίρνουν θέση στο ζήτημα και χωρίς να παραθέτουν καμία τεκμηρίωση καταλήγουν με έμμεσο τρόπο ότι οι κυβερνητικοί δεν υπέχουν ευθύνης για το μπάζωμα.
Ωστόσο, υπάρχει λόγος που ορίζεται τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στην εθνική νομοθεσία ότι οι φορείς διερεύνησης ατυχημάτων δεν διεξάγουν έρευνα για τυχόν ευθύνες και υπαιτιότητα (άρθρο 20 παρ. 4 της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 και άρθρο 42 του Ν. 5014/2023).
Η διερεύνηση ευθυνών είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της δικαστικής αρχής. Εάν επιτρέπονταν στους φορείς διερεύνησης ατυχημάτων να ερευνούν και ζητήματα υπαιτιότητας τότε θα υπήρχε επικάλυψη αρμοδιοτήτων. Εάν ένας φορέας διερεύνησης υπερβεί τις αρμοδιότητές του και διεξάγει μία τέτοια έρευνα, τότε ασκεί αρμοδιότητα που δεν έχει και ως εκ τούτου δημιουργείται σύγχυση εξουσιών, στον βαθμό που ασκεί αρμοδιότητες οι οποίες ανήκουν κατά αποκλειστικότητα στην συντεταγμένη δικαστική εξουσία.
(α) δεν θα μπορούσε να τους καλέσει ο ανακριτής για διευκρινήσεις
Εδώ όμως προκύπτουν κι άλλες παρενέργειες. Αναφέρεται παραπάνω ότι η διερεύνηση ευθυνών είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της δικαστικής εξουσίας.
Ακριβέστερα, είναι σχεδόν αποκλειστική αρμοδιότητα της δικαστικής εξουσίας. Τούτο διότι όταν πρόκειται για ζητήματα ποινικής ευθύνης υπουργών, σύμφωνα με το άρθρο 86 του Συντάγματος, η δικαστική εξουσία δεν έχει αρμοδιότητα. Στις περιπτώσεις αυτές, η Βουλή είναι εκείνη που ασκεί δικαστικές αρμοδιότητες.
Από τον συνδυασμό των παραπάνω, προκύπτει ότι ο Οργανισμός, όχι απλώς άσκησε αρμοδιότητα που δεν έχει, αλλά άσκησε αρμοδιότητα που δεν έχει ούτε η δικαστική εξουσία.
Επομένως, εάν για παράδειγμα ο ανακριτής καλέσει τους συντάκτες του πορίσματος για διευκρινήσεις σχετικά με το επίμαχο απόσπασμα, τότε αυτές αναγκαστικά θα αφορούν (έστω και εμμέσως) στο ζήτημα της ποινικής ευθύνης υπουργών.
Αυτό θα ισχύει ακόμα κι αν οι διευκρινήσεις επικεντρωθούν αποκλειστικά στο ποια αποδεικτικά μέσα αξιοποίησε ο Οργανισμός για να καταλήξει στο συμπέρασμα που κατέληξε και τα οποία δεν καταγράφει στο πόρισμα.
Με απλά λόγια, ακόμα κι αν ο ανακριτής αρκεστεί στο να ρωτήσει "Σε ποια αποδεικτικά στηριχθήκατε για να καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι οι κυβερνητικοί ήταν παρατηρητές?" και οι συντάκτες του πορίσματος απαντήσουν "Στις συνεντεύξεις του Α, του Β και του Γ", ο ανακριτής θα έχει ερευνήσει κάτι που απαγορεύεται εκ του Συντάγματος να ερευνήσει.
Ως εκ τούτου, ακόμα κι αν ο ανακριτής καλέσει τους συντάκτες του πορίσματος για διευκρινήσεις, θα ήταν απαγορευμένο να τους ρωτήσει οτιδήποτε σχετίζεται με ζητήματα ποινικής ευθύνης υπουργών.
Οι συντάκτες του πορίσματος δημιούργησαν έναν νομικό φαύλο κύκλο. Δεν μπορούν, τουλάχιστον ενώπιον της δικαστικής αρχής, να δώσουν εξηγήσεις για το επίμαχο απόσπασμα διότι η δικαστική αρχή δεν έχει αρμοδιότητα να ερευνά ποινικές ευθύνες υπουργών με κανένα τρόπο, είτε άμεσο είτε έμμεσο. Αντιστρόφως, είναι σαν να έχουν "δέσει τα χέρια" του ανακριτή, στον οποίο απαγορεύεται να τους εξετάσει για ζητήματα που σχετίζονται με ποινική ευθύνη υπουργών. Το πολύ πολύ να τους ζητήσει ο ανακριτής να του καταθέσουν τα στοιχεια που έχουν για να τα διαβιβάσει εκείνος αμελλητί στη Βουλή.
(β) θα ήταν προβληματική και η κλήση τους στην προανακριτική
Θα μπορούσαν όμως να κληθούν οι συντάκτες του πορίσματος να ενώπιον της προανακριτικής επιτροπής που συγκροτήθηκε για τον Τριαντόπουλο?
Εκεί, ναι, θεωρητικά θα μπορούσαν νομίμως να κληθούν διότι η διερεύνηση ποινικών ευθυνών μελών της Κυβέρνησης είναι αρμοδιότητα της προανακριτικής επιτροπής της Βουλής. Κάτι τέτοιο θα γίνονταν αρμοδίως.
Όμως, η κλήση τους θα προκαλούσε το εμπόδιο που αναφέρεται παραπάνω στο Κεφάλαιο 2. Θα καλούνταν να εισφέρουν στοιχεία τα οποία δεν καταγράφονται ρητά στο πόρισμα και θα καθίσταντο οι συντάκτες του πορίσματος αυτοτελή (έμμεσα) αποδεικτικά μέσα. Αντί "να μιλάει" το πόρισμα, θα μιλούσαν οι συντάκτες του. Όμως, το πόρισμα είναι το αποδεικτικό μέσο κι όχι οι συντάκτες του.
Εάν υπάρχει ανάγκη να εισφέρουν περισσότερα στοιχεία, μεταξύ των οποίων και τεκμηρίωση για όσα γράφουν, τότε υπάρχει ανάγκη συμπλήρωσης του πορίσματος με συμπληρωματικό πόρισμα κι όχι ανάγκη κλήσης τους για παροχή "διευκρινήσεων". Το πόρισμα είναι το αποδεικτικό μέσο κι όχι οι ίδιοι.
4. Η απουσία του ΕΟΔΑΣΑΑΜ από το πεδίο
Ο Οργανισμός δια της απουσίας του από το πεδίο, κατά τον κρίσιμο χρόνο, δεν ήταν εκεί για να εμποδίσει τις αυθαίρετες επιχειρήσεις τρίτων αναρμόδιων προσώπων με τις οποίες αλλοίωσαν τον τόπο του εγκλήματος και κατέστρεψαν ή απέκρυψαν στοιχεία.
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είχε ρόλο στο πεδίο όπως για παράδειγμα την ελεγχόμενη απομάκρυνση των συντριμμιών σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 1 της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 και το άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 5014/2023.
Συνεπώς, η παρουσία του ΕΟΔΑΣΑΑΜ στο πεδίο ήταν κρίσιμη για την εξασφάλιση του χώρου και την διατήρηση των στοιχείων. Αντιστρόφως, η απουσία του Οργανισμού από το πεδίο συνέβαλε στη μη διατήρηση του πεδίου και των αποδείξεων.
4.1 "Μη λειτουργικός" ΕΟΔΑΣΑΑΜ κατά τον κρίσιμο χρόνο
Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο κρισιμότερο ερώτημα: Γιατί δεν ήταν ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ στο πεδίο?
Σύμφωνα με το άρθρο 42 παρ. 1 του Ν. 5014/2023, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν υποχρεωμένος να διεξάγει έρευνα ύστερα από σοβαρό ατύχημα στο σιδηροδρομικό σύστημα της Ελλάδας. Το έγκλημα των Τεμπών ήταν ένα τέτοιο σοβαρό ατύχημα κατά τους ορισμούς του άρθρου 43 παρ. 3 του Ν. 5014/2023. Επομένως, ήταν εκ του νόμου υποχρεωμένος να διενεργήσει έρευνα.
Στην παρ. 39 του πορίσματος εξηγεί την απουσία του από το πεδίο με τον ισχυρισμό ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο ο Οργανισμός δεν ήταν "λειτουργικός".
Τί σημαίνει όμως ότι ο οργανισμός δεν ήταν λειτουργικός? Σε αυτό δείχνει κάπως να απαντά ένα άλλο έγγραφο, η Έκθεση Πεπραγμένων 2024 (σελ. 8 & 11) όπου αναφέρεται ότι ο Σιδηροδρομικός τομέας του ΕΟΔΑΣΑΑΜ κατέστη λειτουργικός την 14-03-2024, όταν ολοκληρώθηκε η μετάταξη του πρώτου σιδηροδρομικού διερευνητή.
(α) οι μετατάξεις σιδηροδρομικών διερευνητών που δεν έγιναν
Επειδή ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ συνδέει την μη-λειτουργικότητά του με το ζήτημα το διερευνητών, πρέπει να επισημανθεί ότι το άρθρο 10 παρ. 2 του Ν. 5014/2023 ορίζει πως οι διερευνητές μετατάσσονται και μεταφέρονται αυτοδικαίως στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ, σύμφωνα με την παρ. 6 του άρθρου 50 δηλ. με διαπιστωτική πράξη του αρμοδίου οργάνου του Υπουργείου Μεταφορών.
~ Η πρώτη αυτοδίκαιη μετάταξη διερευνητών από την Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων προς τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ έγινε μέσα σε μόλις 4 ημέρες από την δημοσίευση του Ν. 5014/2023 (με τον οποίο συστάθηκε ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ) και ένα μήνα πριν το συμβάν (ΦΕΚ B’ 510/02.02.2023).
~ Η πρώτη αυτοδίκαιη μετάταξη υπαλλήλων από την Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων προς τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ έγινε μέσα σε μόλις μία εβδομάδα από την δημοσίευση του Ν. 5014/2023.
~ Ο πρώτος σιδηροδρομικός διερευνητής μετατάχθηκε στον Οργανισμό έναν χρόνο μετά το συμβάν, στις 14 Φεβρουαρίου 2024 (ΦΕΚ Γ 525/14.02.2024).
(β) το πρόσχημα ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν νεοσύστατος
Ενώ είχαν προηγηθεί άλλες μετατάξεις, θεωρήθηκε περίπου αυτονόητο το ότι τάχα δεν μπορούσαν να μεταταχθούν άμεσα σιδηροδρομικοί διερευνητές στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ, με το πρόσχημα ότι δήθεν ήταν "νεοσύστατος".
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν ήταν νεοσύστατος αλλά απορρόφησε τις 2 επιτροπές (πτήσεων & σιδηροδρόμων) οι οποίες προϋπήρχαν.
Η μη-στελέχωση της Επιτροπής Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων ξεκίνησε τουλάχιστον από το 2014 κι όχι το 2023.
(γ) πώς θα μπορούσαν να γίνουν οι μετατάξεις σιδηροδρομικών διερευνητών
Για να γίνουν οι μετατάξεις σιδηροδρομικών διερευνητών, έπρεπε
(1) Να εκδοθεί Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας ο οποίος να καθορίζει τις προϋποθέσεις επιλογής των διερευνητών (άρ. 10 παρ. 5 Ν. 5014/2023)
(2) Να εκδοθεί μία υπουργική απόφαση η οποία να καθορίζει τα προσόντα τους (άρ. 13 παρ. 5 Ν. 5014/2023)
(3) Να υπάρχει διοίκηση
Σε ό,τι αφορά στον Κανονισμό Λειτουργίας, πράγματι δεν υπήρχε κατά τον κρίσιμο χρόνο. Όμως, σύμφωνα με το άρθρο 50 παρ. 4 του Ν. 5014/2023 ο προηγούμενος κανονισμός (ΠΔ 59/2004) διατηρήθηκε σε ισχύ μέχρι την έκδοση νέου. Συνεπώς, δεν ήταν αυτό το εμπόδιο.
Σε ό,τι αφορά στην υπουργική απόφαση η οποία να καθορίζει τα προσόντα τους, Εκδόθηκε έναν χρόνο μετά, τον Ιανουάριο του 2024 (ΦΕΚ B 243/16.01.2024). Δεν πρόκειται για κάποιο κανονιστικό κείμενο το οποίο δεν θα μπορούσε να εκδοθεί άμεσα. Δεν έχει κάποια νομική πολυπλοκότητα. Συνεπώς, ήταν ένα εμπόδιο το οποίο μπορούσε να ξεπεραστεί άμεσα εάν υπήρχε η πολιτική βούληση.
Τέλος, σε ό,τι αφορά στην έλλειψη διοίκησης, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είχε μεταβατική διοίκηση (άρ. 50 παρ. 4 Ν. 5014/2023). Συνεπώς, ούτε αυτό ήταν το εμπόδιο.
(δ) δεν ασχολήθηκε κανείς
Δεν έγινε κινητοποίηση για να βρεθούν σιδηροδρομικοι διερευνητές, αντίστοιχη της κινητοποίησης που έγινε για να βρεθούν τα μέλη της "Επιτροπής Γεραπετρίτη". Ουδείς όμως ασχολήθηκε.
- Κυβέρνηση -
Από την μεριά της, η Κυβέρνηση δεν έδωσε απαντήσεις για το εάν εξάντλησε κάθε δυνατότητα να καταστεί άμεσα "λειτουργικός" ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ πριν αποφασιστεί ο τραγέλαφος της τριμελούς "Επιτροπής Γεραπετρίτη".
Δεν είχε όμως και λόγο για να το κάνει. Κανείς δεν την έθεσε ενώπιον των ευθυνών της και ιδίως η δημοκρατική αντιπολίτευση.
- ΕΟΔΑΣΑΑΜ -
Από την μεριά του, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν καταγράφει στο πόρισμα τις όποιες ενέργειες της μεταβατικής διοίκησης κατά τον κρίσιμο χρόνο. Ως "απλός παρατηρητής", απλώς διαπιστώνει στην παρ. 35 του πορίσματος ότι
The EODASAAM Board took office on 18/09/2023. EODASAAM officially undertook the investigation of the tragic accident of Tempi on 15/03/2024, with the appointment of the first railway investigators and the establishment of the three-member committee for the investigation of the railway accident of Tempi (decision 783/15-3-2024).
Φαίνεται ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, ο οποίος είναι αρμόδιος για την διερεύνηση σιδηροδρομικών ατυχημάτων και την βελτίωση της σιδηροδρομικής ασφάλειας, αποδέχτηκε μοιρολατρικά ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο ήταν ένας Οργανισμός - φάντασμα ο οποίος φτιάχτηκε για να είναι σκοπίμως "σε ύπνωση".
4.2 Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είχε μεταβατική διοίκηση
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είναι το αποτέλεσμα της συγχώνευσης δύο επιτροπών:
1) της Επιτροπής Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων (Ν. 2912/2001)
2) και της Επιτροπής Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Συμβάντων (άρθρο 74 Ν. 4632/2019, Ν. 4313/2014).
Κατά τον χρόνο του συμβάντος, δεν είχε διοριστεί το 5μελές Συμβούλιο Διοίκησης (άρθρο 4 παρ. 1 & 2 Ν. 5014/2023). Ο διορισμός έγινε 6 μήνες μετά το συμβάν, τον Σεπτέμβριο του 2023 (ΦΕΚ Υ.Ο.Δ.Δ. 988/19.09.2023, αποδοχές Προέδρου σε ΦΕΚ ΥΟΔΔ 1369/18.12.2023).
Ωστόσο, κατά τον κρίσιμο χρόνο, ο Οργανισμός είχε μεταβατική διοίκηση η οποία αποτελούνταν από τον Πρόεδρο και τα μέλη της Επιτροπής Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων (άρ. 50 παρ. 3 Ν. 5014/2023).
Η επιτροπή αυτή υπήρχε και λειτουργούσε. Μπορούσε να κινητοποιηθεί. Να κάνει κάτι. Δεν ήταν επιτροπή - φάντασμα όπως ήταν η Επιτροπή Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων.
(α) Γιατί υπήρχε μεταβατική διοίκηση στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ?
Η προφανής απάντηση είναι διότι πρέπει να υπάρχει συνέχεια. Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν η συνέχεια των 2 επιτροπών τις οποίες απορρόφησε.
Δεν ήταν ένας νεοσύστατος Οργανισμός όπως σκοπίμως τον παρουσιάζουν, αλλά η συνέχεια 2 επιτροπών οι οποίες προϋπήρχαν τουλάχιστον για μία δεκαετία. Η αδράνεια είναι διαχρονική.
(β) Γιατί η μεταβατική διοίκηση δεν κινητοποιήθηκε?
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ είναι εκ του νόμου υποχρεωμένος να κάνει έρευνα σε περίπτωση σοβαρού σιδηροδρομικού ατύχημα όπως ήταν εκείνο των Τεμπών (άρ. 42 παρ. 1 και 43 παρ. 3 του Ν. 5014/2023).
Μάλιστα, στις αρμοδιότητες του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν και η ελεγχόμενη απομάκρυνση των συντριμμιών (άρ. 21 παρ. 1 της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 και άρ. 44 παρ. 2 του Ν. 5014/2023).
Ωστόσο, η μεταβατική διοίκηση δεν εμφανίστηκε πουθενά. Δεν υπάρχουν απαντήσεις στο ερώτημα αυτό. Αλλά ούτε και ζητήθηκαν απαντήσεις πχ από την αντιπολίτευση.
(γ) αντίλογος
Ο αντίλογος που θα μπορούσε να αντιταχθεί θα ήταν:
(1) Ότι δεν μπορούσε να γίνει ορισμός σιδηροδρομικών διερευνητών διότι σύμφωνα με το άρθρο 10 παρ. 5 του Ν. 5014/2023, η εκπαίδευση και οι λοιπές προϋποθέσεις επιλογής των διερευνητών ορίζονται στον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας, ο οποίος δεν υπήρχε κατά τον κρίσιμο χρόνο. Όμως, σύμφωνα με το άρθρο 50 παρ. 4 του Ν. 5014/2023 ο προηγούμενος κανονισμός (ΠΔ 59/2004) διατηρήθηκε σε ισχύ μέχρι στην έκδοση νέου. Συνεπώς, δεν ήταν αυτό το εμπόδιο.
(2) Ότι σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 5 του Ν. 5014/2023 έπρεπε να εκδοθεί πρώτα μία Υπουργική Απόφαση που να καθορίζει τα προσόντα των διερευνητών. Αυτό όμως δεν θα απαντούσε στο γιατί δεν εκδόθηκε άμεσα. Εκδόθηκε έναν χρόνο μετά, τον Ιανουάριο του 2024 (ΦΕΚ B 243/16.01.2024). Δεν πρόκειται για κάποιο κανονιστικό κείμενο το οποίο δεν θα μπορούσε να κατατεθεί άμεσα. Δεν έχει κάποια νομική πολυπλοκότητα.
(3) Ότι ο Οργανισμός είχε μεν συσταθεί αλλά δεν μπορούσε να επιληφθεί, έστω και υπό μεταβατική διοίκηση, διότι σύμφωνα με το άρθρο 50 παρ. 4 του Ν. 5014/2023 ο σιδηροδρομικός τομέας θα αναλάμβανε καθήκοντα διερεύνησης των σιδηροδρομικών ατυχημάτων με την έκδοση του Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας και Διαχείρισης του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Ούτε αυτή είναι μια επαρκής εξήγηση διότι:
~ αφενός εξακολουθούσε να ισχύει ο προηγούμενος κανονισμός και
~ αφετέρου η διάταξη αυτή τροποποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2023 με το άρθρο 63 του Ν. 5079/2023 κατά τρόπο που αποσυνδέθηκε η ανάληψη καθηκόντων διερεύνησης σιδηροδρομικών ατυχημάτων από την έκδοση νέου κανονισμού λειτουργίας.
Αυτή η αποσύνδεση δείχνει ότι δεν υπήρχε κάποιος ουσιαστικός λόγος για να συνδεθεί η "ανάληψη καθηκόντων" σιδηροδρομικών εξερευνήσεων με την έκδοση κανονισμού λειτουργίας.
Με τον νεότερο νόμο Ν. 5079/2023 αποσυνδέθηκε μεν από την ύπαρξη κανονισμού αλλά συνδέθηκε με μία νέα άσχετη προϋπόθεση: με την στελέχωση της διοίκησης.
Γιατί η ρύθμιση του νεότερου νόμου, έστω και υπό την άσχετη προϋπόθεση της στελέχωσης της διοίκησης έγινε μεταγενέστερα και δεν μπορούσε να γίνει αμέσως, κατά τον κρίσιμο χρόνο, έστω με μια Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου?
Σε κάθε περίπτωση, γιατί θα έπρεπε να συνδέεται η ανάληψη καθηκόντων διερεύνησης των σιδηροδρομικών ατυχημάτων με άσχετες πρόσθετες προϋποθέσεις, όπως η έκδοση Κανονισμού Λειτουργίας ή ορισμού Διοίκησης, οι οποίες στερούνται ουσίας? Οι δύο προϋποθέσεις που έθετε ο νόμος είναι εντελώς άσχετες μεταξύ τους.
Φαίνεται, λοιπόν, να έχουν τεθεί απλώς ως εμπόδια κι όχι επειδη εξυπηρετούν λόγους ουσίας. Δεν έχουν δοθεί απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα διότι κανείς δεν τα έθεσε.
(δ) το θεσμικό αδιέξοδο
Οι εμπνευστές των διατάξεων αυτών δημιούργησαν ένα θεσμικό αδιέξοδο με προφανή σκοπό να θέσουν σε "ύπνωση" τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ, τουλάχιστον ως προς τα σιδηροδρομικά ατυχήματα. Από τη μία είχε συσταθεί αλλά από την άλλη ήταν σαν να μην υπήρχε.
Όποια εξήγηση και να επιλέξει κανείς, τα πράγματα καταλήγουν αδιέξοδο, διότι:
(1) Εάν θεωρηθεί κρατούσα η άποψη η οποία υιοθετείται στο άρθρο αυτό, ότι η μεταβατική διοίκηση μπορούσε και όφειλε να ενεργήσει, τότε είναι έκθετη επειδή δεν το έπραξε.
(2) Εάν υιοθετηθεί η άποψη ότι η μεταβατική διοίκηση δεν μπορούσε να ενεργήσει για τους λόγους που αναφέρονται παραπάνω (έλλειψη κανονισμού, έλλειψη διερευνητών, μη στελέχωση διοίκησης κλπ) τότε τα πράγματα θα οδηγούνταν σε μία ερμηνευτική εκδοχή η οποία θα δέχονταν την άποψη ότι ο Οργανισμός ιδρύθηκε για να μην λειτουργήσει. Θα αναγνώριζε ότι ο τότε Υπουργός Μεταφορών έφερε ένα νομοσχέδιο το οποίο περιείχε σκόπιμα εμπόδια τα οποία εξασφάλιζαν ότι δεν θα λειτουργούσε ποτέ ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ για ό,τι αφορά στα σιδηροδρομικά ατυχήματα. Σαν να ήταν μέρος μιας προετοιμασίας για ένα συμβάν το οποίο θεωρούνταν σίγουρο ότι θα συμβεί.
Αν είχε δικαιοδοσία η μεταβατική διοίκηση τότε όφειλε να ενεργήσει. Εάν υπήρχαν τα εμπόδια που αναφέρονται παραπάνω, τότε η Κυβέρνηση όφειλε να τα ξεπεράσει. Εκτός κι αν δεν ήθελε να τα ξεπεράσει.
(ε) ο ρόλος του "μεταβατικού" Υπουργού Μεταφορών
Μια αλληλουχία από συμπτώσεις οδήγησε στο να μην μπορεί να κινητοποιθεί, κατά τον κρίσιμο χρόνο, η μεταβατική διοίκηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ και να μην μπορούν να εκδοθούν οι απαραίτητες Υπουργικές Αποφάσεις.
Την αρμοδιότητα για τις θεσμικές παρεμβάσεις (διορισμός διοίκησης, υπουργικές αποφάσεις, μετατάξεις, τροποποίηση νομοθεσίας κλπ) την είχε ο Υπουργός Μεταφορών. Ωστόσο:
(1) Εκείνος που μπορούσε να τα κάνει, δηλ. ο τότε Υπουργός Μεταφορών Καραμανλής, παραιτήθηκε πριν το κάνει, την 1η Μαρτίου 2023.
(2) Εκείνος που (θεωρητικά) απέκτησε την αρμοδιότητα να κάνει τις θεσμικές παρεμβάσεις, δηλαδή ο Γεραπετρίτης, δεν το έκανε και ξεκαθάρισε ρητά ότι δεν είχε ούτε την πρόθεση να το κάνει αφού με το να ανακοινώσει την συγκρότηση τριμελούς επιτροπής, ταυτόχρονα απέκλεισε τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Ο Γεραπετρίτης δεν διορίστηκε Υπουργός Μεταφορών. Με αποφάσεις του, ο Πρωθυπουργός, την επόμενη κι όλας ημέρα από το συμβάν:
(α) του ανέθεσε "την διοίκηση" (?) του Υπ. Μεταφορών (ΦΕΚ Β 1181/02.03.2023)
(β) του ανέθεσε την εποπτεία των φορέων που υπάγονται στο Υπουργείο Μεταφορών (ΦΕΚ Β 1181/02.03.2023) μεταξύ των οποίων και του ΕΟΔΑΣΑΑΜ ο οποίος σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 του Ν. 5014/2023 εποπτεύεται από τον Υπουργό Μεταφορών.
(γ) του ανέθεσε εκ πλαγίου την αρμοδιότητα του διορισμού των διοικήσεων των εποπτευόμενων φορέων, μεταξύ των οποίων και του ΕΟΔΑΣΑΑΜ (άρ. 3 των αποφάσεων του ΦΕΚ Β 1193/04.03.2023 με τις οποίες ανατίθενται αρμοδιότητες στους Υφυπουργούς Μεταφορών).
Αν υποτεθεί ότι νομίμως ανέλαβε ο Γεραπετρίτης "την διοίκηση του Υπ. Μεταφορών" τότε
~ Γιατί δεν διόρισε άμεσα την διοίκηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ?
~ Γιατί δεν εξέδωσε αυθημερόν την Υπουργική Απόφαση με τον καθορισμό των προσόντων των σιδηροδρομικών διερευνητών?
~ Γιατί δεν αποσύνδεσε αυθημερόν την ανάληψη καθηκόντων διερεύνησης σιδηροδρομικών ατυχημάτων από τις εντελώς άσχετες και άνευ ουσίας προϋποθέσεις του άρθρου 50 παρ. 4 του Ν. 5014/2023 (κανονισμός και διορισμός διοίκησης)? Γιατί κάποια από αυτά έγιναν μήνες μετά κι όχι αμέσως?
~ Γιατί δεν έκανε τίποτα από τα παραπάνω ώστε να σπεύσει ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ στον τόπο του συμβάντος να τον ερευνήσει και να τον ασφαλίσει?
(στ) Το διάγγελμα του Πρωθυπουργού
Ήταν λες και ένα αόρατο χέρι ήθελε να αποτρέψει την παρουσία του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Εάν ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν στο πεδίο, δεδομένου ότι είχε την αρμοδιότητα της ελεγχόμενης απομάκρυνσης των συντριμμιών, ήταν πολύ πιθανό ότι θα είχε αποφευχθεί το μπάζωμα.
Εκείνο που προκύπτει πάντως από τις δηλώσεις του ίδιου του Πρωθυπουργού το πρωί της 1ης Μαρτίου 2023 ήταν ότι ο αποκλεισμός του ΕΟΔΑΣΑΑΜ είχε αποφασιστεί από τις πρώτες ώρες:
Μεταβατικός Υπουργός, μέχρι τις εθνικές εκλογές, ορίζεται ο Υπουργός Επικρατείας, Γιώργος Γεραπετρίτης, από τον οποίο ήδη ζήτησα να προχωρήσει γρήγορα στη σύσταση ανεξάρτητης και υπερκομματικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, που θα εξετάσει πλήρως τα αίτια του δυστυχήματος. Αλλά θα εξετάσει και τις διαχρονικές καθυστερήσεις στην υλοποίηση των σιδηροδρομικών έργων.
Ο Πρωθυπουργός ξεκαθαρίζει ότι αυτός ήταν που ζήτησε από τον Γεραπετρίτη να συστήσει την ad-hoc επιτροπή διερεύνησης, άρα, να αποκλειστεί κάθε ενδεχόμενο εμπλοκής του ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Σχετίζεται άραγε με το γεγονός ότι εάν είχε δραστηριοποιηθεί ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ τότε ο Οργανισμός θα όριζε τους διερευνητές κι όχι η Κυβέρνηση, όπως έγινε με την "Επιτροπή Γεραπετρίτη" όπου το Υπουργείο Μεταφορών όρισε τους διερευνητές?
Το διάγγελμα του Πρωθυπουργού εξηγεί και το γιατί δεν κινητοποιήθηκε η μεταβατική διοίκηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Διότι ο ίδιος ο Πρωθυπουργός το απέκλεισε αυτό το σενάριο με το διάγγελμά του. Πώς θα μπορούσε η μεταβατική διοίκηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ να πάρει πρωτοβουλίες και να αντιταχθεί στον Πρωθυπουργό και στις αποφάσεις που είχε ήδη πάρει?
Ο Γεραπετρίτης φρόντισε πολύ γρήγορα να τονίσει αρκετές φορές ότι εκτελούσε εντολές του Πρωθυπουργού. Στην τελετή παράδοσης - παραλαβής (και εδώ) του Υπουργείου Μεταφορών στις 2 Μαρτίου 2023 δήλωσε ότι:
"αναλαμβάνω με μία ειδική εντολή από τον Πρωθυπουργό. Αναλαμβάνω τις αρμοδιότητες του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών με σκοπό τρία συγκεκριμένα πράγματα: Το πρώτο και πιο θεμελιώδες είναι να διερευνήσουμε τους λόγους για τους οποίους φτάσαμε στο σημείο να θρηνήσουμε απώλεια ανθρώπινων ψυχών. Η διερεύνηση των αιτιών θα γίνει με τρόπο ο οποίος θα είναι διαφανής και απολύτως ενδελεχής. Αυτή είναι η σαφής εντολή του Πρωθυπουργού. Για το λόγο αυτό σήμερα κιόλας θα συσταθεί μία επιτροπή εμπειρογνωμόνων ad hoc η οποία θα μελετήσει τα συστημικά αίτια, που οδήγησαν στην τραγωδία, την οποία όλοι βιώνουμε σήμερα, τις παθολογίες, τις αδράνειες οι οποίες υπήρξαν διαχρονικά, εφόσον υπήρξαν και όχι βεβαίως, για να αποδοθούν ευθύνες, το οποίο αποτελεί αντικείμενο της ήδη υφιστάμενης δικαστικής έρευνας.
5. Ειδοποίησε κανείς τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ?
Τα πράγματα έχουν ειδωθεί μέχρι στιγμής από την πλευρά του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Υπάρχει όμως και η πλευρά των υπολοίπων εμπλεκομένων μερών.
Το άρθρο 44 παρ. 3 του Ν. 5014/2023 ορίζει ότι σε περίπτωση που συμβεί κάποιο ατύχημα ή συμβάν,
~ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις (Hellenic Train),
~ ο διαχειριστής υποδομής (ΟΣΕ) και,
~ όποτε ενδείκνυται, η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων
υποχρεούνται να κοινοποιούν αμέσως στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ τα ατυχήματα και τα συμβάντα και να παρέχουν κάθε διαθέσιμη πληροφόρηση.
Έκανε κανείς από τους φορείς τις εκ του νόμου υποχρεωτικές κοινοποιήσεις? Ειδοποίησαν αρμοδίως τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ ότι έγινε δυστύχημα στα Τέμπη?
Η ρύθμιση αυτή του νόμου είναι ανεξάρτητη από το εάν είχε κανονισμό λειτουργίας, διερευνητές, μόνιμη ή μεταβατική διοίκηση. Είναι υποχρεώσεις τρίτων προς τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ κι όχι υποχρεώσεις του ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Εξάλλου, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς γνώριζαν την ύπαρξη του ΕΟΔΑΣΑΑΜ αλλά και το πού εδρεύει. Στην ίδια διεύθυνση στην Νέα Φιλαδέλφεια που έδρευε η Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων, η οποία ήταν ταυτόχρονα και η μεταβατική διοίκηση,.
Την ύπαρξη του ΕΟΔΑΣΑΑΜ προφανώς και γνώριζε η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ), η οποία ένα μήνα μετά την σύσταση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ και 4 ημέρες πριν το δυστύχημα, αναφέρονταν στον Οργανισμό στην από 24 Φεβρουαρίου 2023 απόφασή της υπ' αρ. 13/2023 (σελ. 7).
6. Ευθύνες Σπίρτζη - Καραμανλή
Αναφέρεται παραπάνω (κεφάλαιο 4.1) ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ θεωρεί ότι δεν ήταν "λειτουργικός" επειδή δεν είχαν οριστεί διερευνητές, αλλά και ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν ήταν νεοσύστατος. Είχε απορροφήσει τις Επιτροπές Διερεύνησης Αεροπορικών & Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων.
Σε ό,τι αφορά στην Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων, διερευνητές υπήρχαν και μετατάχθηκαν αμέσως μετά την δημοσίευση του Νόμου για την σύσταση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ και πάντως πριν από το δυστύχημα στα Τέμπη.
Σε ό,τι αφορά όμως στην Επιτροπή Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Συμβάντων, αυτή ουδέποτε στελεχώθηκε με διερευνητές αλλά ούτε και με διοίκηση.
Έχει δημιουργηθεί ο μύθος ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ήταν νεοσύστατος κι ότι ως εκ τούτου "ε, τί να κάνουμε δεν προλάβαμε να το οργανώσουμε". Όπως αναλύεται και παραπάνω, διόλου καινούργιος ήτν ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Ήταν η συνέχεια των 2 επιτροπών τις οποίες απορρόφησε. Γι' αυτό εξάλλου είχε και μεταβατική διοίκηση η οποία προέρχονταν από τις μίας εκ των 2 επιτροπών. Η έλλειψη σιδηροδρομικών διερευνητών, την οποία ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ την προτάσσει ως δικαιολογία για το ότι "δεν ήταν λειτουργικός" δεν ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2023, οπότε και ιδρύθηκε ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Ξεκίνησε τουλάχιστον από το 2014.
Έως και τον Ιούλιο του 2019, Υπουργός Μεταφορών επί Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο Χρήστος Σπίρτζης. Τον Αύγουστο του 2015 με απόφαση του Σπίρτζη η διοίκηση της Επιτροπής Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων στελεχώθηκε. Έκτοτε όμως, και μέχρι τον Απρίλιο του 2019, μόνο παραιτήσεις γίνονταν στην Επιτροπή (εδώ, εδώ και εδώ) χωρίς ταυτόχρονα να αντικαθίστανται τα παραιτούμενα μέλη. Ο Σπίρτζης ανέχθηκε το να μην λειτουργεί η επιτροπή επί των ημερών του. Δεν έκανε τίποτα άλλο για να την δρομολογήσει.
Από τον Ιούλιο του 2019 έως και την 1η Μαρτίου 2023, οπότε έγινε το δυστύχημα στα Τέμπη, Υπουργός Μεταφορών ήταν ο Κ. Αχ. Καραμανλής. Εάν ο Σπίρτζης έκανε και έναν διορισμό διοίκησης, ο Καραμανλής δεν έκανε απολύτως τίποτα. Δεν εντοπίσαμε ούτε μία απόφαση με την οποία να κάνει κάτι για την Επιτροπής Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων ώστε να την στελεχώσει και να την θέσει σε λειτουργία. Συνέχισε την κατάσταση την οποία παρέλαβε από τον Σπίρτζη.
Τόσο ο Σπίρτζης όσο και ο Καραμανλής οφείλουν εξηγήσεις για την αδράνειά τους.
7. "Έπρεπε να ανοίξει ο σιδηρόδρομος"
Ένα επιχείρημα που ακούστηκε για το μπάζωμα ήταν ότι έπρεπε να γίνει για να λειτουργήσει γρήγορα και πάλι ο σιδηρόδρομος.
Πράγματι, το άρθρο 44 παρ. 4 του Ν. 5014/2023 προβλέπει ότι ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ολοκληρώνει την έρευνα στον τόπο του ατυχήματος, το ταχύτερο δυνατό, προκειμένου ο διαχειριστής της υποδομής να είναι σε θέση να αποκαταστήσει την υποδομή και να την ανοίξει για τις σιδηροδρομικές μεταφορές όσο το δυνατόν συντομότερα.
Δεν πρόκειται για ελληνική επινόηση αλλά για πρόβλεψη του άρθρου 23 παρ. 4 της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 που μεταφέρθηκε αυτούσια στον νόμο.
Όμως, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι με την διάταξη αυτή παρεισάγεται μία ρύθμιση με την οποία δίνεται το προβάδισμα στην άμεση επαναλειτουργία του σιδηροδρόμου, ακόμα και εις βάρος της έρευνας. Ιδίως από το προοίμιο της εν λόγω Οδηγίας προκύπτει ξεκάθαρα ότι το προβάδισμα το έχει η ασφάλεια των σιδηροδρομικών μεταφορών, η οποία εξαρτάται από το εάν θα υλοποιηθεί αρτίως η διερεύνηση ενός ατυχήματος, κι όχι η πάση θυσία επαναλειτουργία του σιδηροδρόμου. Ενδεικτικά, μερικές σκέψεις του προοιμίου της Οδηγίας που το καταδεικνύουν είναι οι εξής:
(30) Οι εθνικοί φορείς διερεύνησης έχουν τον κύριο λόγο στη διαδικασία διερεύνησης ασφάλειας. Το έργο τους είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τον προσδιορισμό των αιτίων ενός ατυχήματος ή συμβάντος.
(37) Τα σοβαρά σιδηροδρομικά ατυχήματα είναι σπάνια. Μπορούν, εντούτοις, να έχουν καταστρεπτικές συνέπειες και να προκαλέσουν ανησυχία στην κοινή γνώμη για τις επιδόσεις ασφάλειας του ενωσιακού σιδηροδρομικού συστήματος. Κατά συνέπεια, όλα αυτά τα ατυχήματα θα πρέπει να διερευνώνται ως προς την ασφάλεια, ώστε να αποφεύγεται η επανάληψή τους, και τα αποτελέσματα των ερευνών να δημοσιοποιούνται. Άλλα ατυχήματα και συμβάντα θα πρέπει επίσης να υπόκεινται σε διερεύνηση ασφάλειας, όταν ενδέχεται να αφορούν σημαντικούς προδρόμους για σοβαρά ατυχήματα.
(40) [..] Οι εκθέσεις για τις διερευνήσεις και οποιαδήποτε πορίσματα και συστάσεις παρέχουν ζωτικής σημασίας πληροφορίες για την περαιτέρω βελτίωση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων θα πρέπει να δημοσιοποιούνται σε όλη την Ένωση. Οι αποδέκτες των συστάσεων ασφάλειας θα πρέπει να προβαίνουν στις δέουσες ενέργειες και ο φορέας διερεύνησης να λαμβάνει γνώση αυτών των ενεργειών.
Εξάλλου, το μπάζωμα ουδόλως διευκόλυνε την επανέναρξη των δρομολογίων στα τρένα.
Σχεδόν ένα μήνα μετά το δυστύχημα, στις 29 Μαρτίου 2023 έγινε ένα δρομολόγιο όλο κι όλο από Αθήνα προς Θεσσαλονίκη.
Σταδιακά προστέθηκαν κι άλλα δρομολόγια και χρειάστηκε να φτάσει ο Μάϊος για να αποκατασταθεί σε έναν βαθμό η κυκλοφορία των τρένων στην γραμμή αυτή.
8. Η ανεξαρτησία της Επιτροπής
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ συστάθηκε τον Ιανουάριο του 2023, με τον Ν. 5014/2023 (ΦΕΚ Α 14/21.01.2023).
Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 5014/2023, είναι αρμόδιος για την διερεύνηση αεροπορικών και σιδηροδρομικών ατυχημάτων καθώς και για την επίτευξη & διατήρηση της ασφάλειας σε αυτού του είδους τις μεταφορές
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ συστάθηκε κατ' εφαρμογή
~ του κανονισμού (ΕΕ) 996/2010 "σχετικά με τη διερεύνηση και την πρόληψη ατυχημάτων και συμβάντων στην πολιτική αεροπορία και την κατάργηση της οδηγίας 94/56/ΕΚ" του 2010 και
~ της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798 "για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων" του 2016.
Σύμφωνα με την σκέψη 40 του προοιμίου της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798
(38) Η διερεύνηση ασφάλειας θα πρέπει να διαχωρίζεται από οποιαδήποτε δικαστική έρευνα για το ίδιο συμβάν και θα πρέπει να εξασφαλίζεται η πρόσβαση όσων τη διεξάγουν σε στοιχεία και μαρτυρίες. Θα πρέπει να διενεργείται από μόνιμο φορέα, ανεξάρτητο από τους διάφορους παράγοντες στο ενωσιακό σιδηροδρομικό σύστημα. Ο φορέας θα πρέπει να λειτουργεί ούτως ώστε να αποφεύγεται οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων και οποιαδήποτε δυνατή σχέση με τα αίτια των περιστατικών που διερευνώνται. Ειδικότερα, η λειτουργική του ανεξαρτησία δεν θα πρέπει να θίγεται εάν συνδέεται στενά, για λόγους που αφορούν την οργάνωση και τη νομική διάρθρωση, με την εθνική αρχή ασφάλειας, τον Οργανισμό ή τον ρυθμιστικό φορέα για σιδηρόδρομους. [..].
Σύμφωνα με το άρθρο 22 παρ. 1 και 2 της οδηγίας (ΕΕ) 2016/798
22 Φορέας διερεύνησης 1. Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι τα ατυχήματα και τα συμβάντα που αναφέρονται στο άρθρο 20 διερευνώνται από μόνιμο φορέα, ο οποίος περιλαμβάνει ένα τουλάχιστον άτομο ικανό να επιτελεί τα καθήκοντα του υπεύθυνου διερεύνησης σε περίπτωση ατυχήματος ή συμβάντος. Ο εν λόγω φορέας είναι ανεξάρτητος ως προς την οργάνωση, τη νομική μορφή και τη λήψη αποφάσεων από οποιονδήποτε διαχειριστή υποδομής, σιδηροδρομική επιχείρηση, φορέα χρέωσης, φορέα κατανομής και κοινοποιημένο οργανισμό και από οποιονδήποτε τρίτο με συμφέροντα αντικρουόμενα με τα καθήκοντα που ανατίθενται στον φορέα διερεύνησης. Επιπλέον, είναι λειτουργικά ανεξάρτητος από την εθνική αρχή ασφάλειας, από τον Οργανισμό και από οποιονδήποτε ρυθμιστικό φορέα για σιδηρόδρομους. 2. Ο φορέας διερεύνησης ασκεί τα εκτελεστικά του καθήκοντα ανεξαρτήτως των άλλων φορέων που αναφέρονται στην παράγραφο 1, και, για το σκοπό αυτό, μπορεί να διαθέτει επαρκείς πόρους. Το καθεστώς των προσώπων που εκτελούν τις διερευνήσεις εξασφαλίζει την απαραίτητη ανεξαρτησία τους.
Όταν το 2014 με τον Ν. 4313/2014 έγινε η σύσταση της Επιτροπής Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Συμβάντων, είχε την μορφή της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής με λειτουργική ανεξαρτησία, διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, χωρίς να υπόκειται σε έλεγχο από κυβερνητικά όργανα ή άλλη διοικητική αρχή (άθρο 2).
Αυτό άλλαξε με το 2023 με τον νόμο που έφερε ο Καραμανλής. Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 του Ν. 5014/2023, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ εποπτέυεται από τον Υπουργό Μεταφορών. Δηλαδή, ο Υπουργός Μεταφορών μπορεί να είναι ταυτόχρονα τόσο ο ελεγχόμενος όσο και εκείνος που εποπτεύει τον οργανισμού που τον ελέγχει. Διότι ενδέχεται από την έρευνα που διεξάγει ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ να ανδειχθούν πράξεις ή παραλείψεις (όχι απαραίτητα ποινικών) του Υπουργού Μεταφορών που συνδέονται αιτιωδώς με το ερευνώμενο συμβάν.
9. Η στάση της αντιπολίτευσης
Τέλος, σε ό,τι αφορά στην δημοκρατική αντιπολίτευση, δεν τα έθεσαν καν τα ζητήματα τα οποία θίγονται στο άρθρο αυτό. Δεν ζήτησαν καν εξηγήσεις. Δεν έφεραν σε δύσκολη θέση την Κυβέρνηση, η οποία έχει επίγνωση ότι δρα χωρίς αντίπαλο.
Όχι μόνο αδιαφορούν για την υπόθεση των Τεμπών, αλλά εξακολουθούν δύο χρόνια μετά να μην έχουν εντοπίσει καν τα βαθύτερα ζητήματα γύρω από την υπόθεση. Η όποια ενασχόλησή τους είναι επιφανειακή, στερείται ουσίας και γίνεται για τις εντυπώσεις. Δεν τους συγκίνησαν ούτε τα συλλαλητήρια. Αντιθέτως, τομήνυμα που πήραν ήταν ότι έπρεπε να λειτουργήσουν ακόμα πιο τυχοδιωκτικά.
Το ΠΑΣΟΚ είναι ίσως το μόνο κόμμα της αντιπολίτευσης που δεν έχει κάνει απολύτως τίποτα που να ευνοεί την διερεύνηση του εγκλήματος. Αντιθέτως, κατέθεσε μία πρόταση για προανακριτική για ένα και μόνο πλημμέλημα και για ένα μόνο πρόσωπο. Με την πρόταση αυτή, η οποία έγινε χωρίς συνεννόηση με τους συγγενείς των θυμάτων, όχι μόνο δεν εξυπηρετούν την αλήθεια αλλά δρομολόγησαν και μια αλληλουχία η οποία θα μπρούσε να οδηγήσει στην αρχειοθέτηση των ευθυνών για το μπάζωμα. Ακόμα όμως κι αν ευδοκιμήσει η πρότασή τους, θα έχουν προσφέρει μια σημαντική υπηρεσία στην Κυβέρνηση: τον περιορισμό της ευθύνης τους. Δεν έχουν ασχοληθεί καθόλου σε βάθος με την υπόθεση διότι το μόνο που τους απασχολεί είναι να διεκδικήσουν την φανταστική θέση του κεντρικού πόλου της αντιπολίτευσης.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, όταν δεν ασχολείται μετα εσωκομματικά του, ασχολείται κυρίως με το πώς θα βλάψει την υπόθεση. Ανακοίνωσε τουλάχιστον 2 φορές στο παρελθόν ότι θα φέρει πρόταση για προανακριτική, εντελώς πρόχειρα και χωρίς καμία συνεννόηση με τους συγγενείς των θυμάτων. Εάν το είχαν κάνει, θα είχαν οδηγήσει στο να μπαζωθούν οι ευθύνες ακόμα γρηγορότερα. Εξακολουθούν να λειτουργούν πρόχειρα και οκνηρά. Δεν τους νοιάζει το ζήτημα των Τεμπών και αυτό φαίνεται από την αδράνειά τους. Λειτουργούν τυχοδιωκτικά σαν ένα σκορποχώρι και το μόνο που τους νοιάζει είναι να διεκδικήσουν τον φανταστικό θρόνο της αξιωματικής αντιπολίτευσης και να φαίνεται ότι έχουν την πρωτοβουλία των κινήσεων. Προφανώς και δεν έχει τίποτα να φοβηθεί ο Μητσοτάκης από τον ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά και ο ΣΥΡΙΖΑ δεν νοιάζεται και πολύ. Για τίποτα.
Στο Κίνημα Δημοκρατίας του Στέφανου Κασσελάκη ενώ αρχικά ασχολήθηκαν με σημαντικά ζητήματα όπως ο εκτελεστικός νόμος περί ευθύνης υπουργών, γρήγορα εγκατέλειψαν την σοβαρότητα και την υπευθυνότητα. Μάλλον δεν υπήρχαν ποτέ και η ειλικρίνια των προθέσεων τους ήταν επίπλαστη. Η συνέχεια είναι τραγική. Δεν ξέρουν τί τους γίνεται και δεν μερίμνησαν να εκμεταλλευτούν τον χρόνο που είχαν στην διάθεσή τους για να λειτουργήσουν συντεταγμένα. Δεν ανέδειξαν καμία βαθύτερη πτυχή της υπόθεσης και δεν στρίμωξαν σε τίποτα την κυβέρνηση. Λειτουργούν αποσπασματικά, πρόχειρα και εκ του συστάδην. Ο δημοσκοπικός κατήφορος τους οδήγησε στον τυχοδιωκτισμό. Ενώ είχαν δεσμευτεί ότι δεν θα κάνουν τίποτα χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με τους συγγενείς, την Τρίτη 4 Μαρτίου, ο Στέφανος Κασελάκης, ανακοίνωσε την κατάθεση μιας πρόχειρης επιστολής (η οποία δεν έχει καν χρονολογία) για "διερεύνηση των ευθυνών πολιτικών προσώπων". Μπροστά στον δημοσκοπικό κατήφορο, μπήκαν σε μία δημοπρασία: Έναν κατηγορούμενο το ΠΑΣΟΚ? 10 κατηγορουμένους το Κίνημα Δημοκρατίας.
Φλερτάρουν όμως και με την γελοιότητα. Αν η επιστολή τους γίνονταν αποδεκτή και οδηγούνταν σε προανακριτική επιτροπή για περισσότερα πρόσωπα, τότε δεν θα είχαν εκπροσώπηση σε αυτήν, όπως δεν έχουν και στην προανακριτική για τον Τριαντόπουλο, επειδή δεν έχουν Κοινοβουλευτική Ομάδα (γίνεται κλήρωση μεταξύ των ανεξάρτητων βουλευτών). Πώς διά της απουσίας τους θα εγγυούνταν την περιφρούρηση της πρότασής τους? Πώς θα εξασφάλιζαν ότι τα υπόλοιπα κόμματα δεν θα την μετέτρεπαν σε μπάζωμα ευθυνών.
Η Νέα Αριστερά κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τα υπόλοιπα κόμματα. Δεν έχει ασχοληθεί και δεν ενδιαφέρεται να ασχοληθεί.
Η κοινωνία δεν έχει τίποτα να ελπίζει από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Συγγενείς των θυμάτων και πολίτες έχουν αντιληφθεί ότι δεν μπορούν να βασίζονται στην αντιπολίτευση για να αποδοθούν ευθύνες. Η Κυβέρνηση γνωρίζει ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από κόμματα τα οποία έχουν ναυαγήσει.
Ακολουθήστε μας στο BlueSky, στο mastodon, στο twitter και στο Facebook
